Stryd en skeuring in die Nederlandse Kerke, deur prof. S. du Toit

STRYD EN SKEURING IN DIE NEDERLANDSE GEREFORMEERDE KERKE[1]
deur prof. S. Du Toit[2]

Die Leergeskille
In die Apriluitgawe van 1940 het ondergetekende die lesers van "Koers” na die beste van sy vermoë ingelig aangaande die leergeskille in die Nederlandse Geref. kerke. Daar is aangetoon dat die verskille ont­staan het in verband met die volgende punte: Algemene genade, genade­verbond en selfondersoek, die onsterflikheid en substansialiteit van die siel, die vereniging van die twee nature van Christus, die pluriformiteit van die kerk.

Die saak is op die sinode van Sneek in 1939 nie afgehandel nie, omdat al die rapporte nie gereed was nie. Die sinode is verdaag en het sy sittinge met onderbrekinge voortgesit te Sneek en te Utrecht tot 1942. Normaliter moes in 1942 weer 'n nuwe sinode vergader, maar die sinode van Sneek-Utrecht het gemeen dat omstandighede van die aard was dat die sinode van 1942 uitgestel moet word tot 1943. Hierdie handelwyse van die sinode van Sneek-Utrecht is deur die nuwe sinode van 1943 goedgekeur.
Nie lank na die sinode van Sneek in 1939 nie het die proff. Greyda­nus en Schilder hulself onttrek aan die werksaamhede van die deputaatskap wat moes rapporteer oor die leergeskille en uiteindelik ook aan die vergaderinge van die sinode self, hoewel die sinode ernstig daarop aange­dring het dat hulle sal saamwerk. Beide hoogleraars het besware teen die behandeling van die leergeskille geopenbaar en toe die sinode ten spyte daarvan tog besluit het om deur te gaan, het hul nie verder saamgewerk nie.
Die sinode het egter aangegaan met sy werk en uiteindelik in 1942 oor al die genoemde punte besluite geneem, behalwe oor die vraagstuk van die pluriformiteit van die kerk, in verband waarmee slegs verwys is na 'n besluit van Leeuwarden 1920, terwyl 'n kommissie ondersoek sal instel na die noodsaaklikheid al dan nie van verder uitbreiding van die genoemde besluit.

Besware teen die uitsprake van 1942
Dadelik het 'n storm van protes ontstaan, veral teen die toeligting van die leerbesluite deur 'n sinodale deputaatskap.Merkwaardigerwyse gaan die stryd nou konsentreer om 'n onderdeel van die uitsprake, naam­lik om die kwessie van die verhouding tussen verbond en doop. In ver­band met die genadeverbond en die selfondersoek het die sinode naamlik met instemming 'n gedeelte van 'n besluit van 1905 aangehaal, en hoewel ook besware teen die uitsprake op ander punte gekoester is, ontbrand die vuur tog rondom die genoemde punt. Om hierdie rede sal ons nou slegs die uitspraak in verband met die genadeverbond vermeld, terwyl in 'n volgende uitgawe uitvoeriger op die leerstellige kwessies ingegaan sal word.

Binding aan die uitsprake van 1942
Nog hoër sou die vlamme oplaai toe die sinode bepaal het dat van alle aanstaande predikante instemming met die leeruitsprake van 1942 gevra sal word, alvorens hulle tot die bediening toegelaat sal word. Prof. Schilder het aan die kerkraad van Kampen, waar sy hooggel. lidmaat is, 'n stuk toegestuur, waarin hy die kerkraad adviseer om, "ooreenkomstig artikel 31 van die kerkorde," hulle nie te onderwerp aan die leeruitsprake nie, maar via Klassis en Part. sinode beswaar te maak.

Skorsing en skeuring
Nadat daar 'n langdurige, pennestryd tussen prof Schilder en die sinode was, waarin die sinode van die prof. 'n de facto (feitelike) erkenning van die leerbeslissinge gevra het, asook 'n erkenning dat hy die ad­vies aan die Kerkraad van Kampen nie moes gegee het nie, is prof. Schilder uiteindelik geskors vir 'n tydperk van drie maande as hoogleraar en as emeritus-leraar van Rotterdam-Delfshaven, die gemeente waaraan hy laastelik verbonde was.

Proff. Greydanus en Schilder het hierop besluit om af te skei en laasgenoemde het in Den Daag 'n "acte van vrijmaking en wederkeer" voorge1ees, in die trant van die akte van afskeiding in 1834. Die nuwe kerk se naam is die "Vrijgemaakte Geref. kerk" en volgens berigte het reeds ongeveer negentig predikante en 10% van die lidmate by die nuwe kerk aangesluit. Behalwe proff. Greydanus en Schilder is nog drie professore gekies t.w.di. Volbeda, Veenhof en Deddens.
Aangesien die saak ook vir ons kerke alhier van betekenis is, mede vanweë die feit dat ons dieselfde belydenisskrifte het, wil ons nader daar­op ingaan. Vandaar hierdie poging om 'n beoordeling van die hele situasie te bied: Die saak het 'n kerkregtelike en 'n leerstellige kant wat agtereenvolgens behandel word.

DIE KERKREGTELIKE ASPEK

Besware teen die prosedure van die Sinode
'n Eerste beswaar teen die optrede van die sinode van Sneek-Utrecht is dat dit homself gedurig verleng het tot selfs in 1942, toe normaliter die nuwe sinode weer moes vergader. Volgens beswaardes gee art. 50 K.O. wel opening vir die oproeping van 'n sinode binne die drie jaar, maar geen reg am dit langer as drie jaar uit te stel nie. Hierteenoor wys die sinode daarop dat dit selfs die reg het om bepalinge van die K.O. te verander as dit nodig mag blyk, maar dat art. 50 nie oortree is nie, omdat dit spreek van die reël (dit gebruik in die Hollands die woord "ordinaarlijk") en dit wil nie bepaal dat daar geen uitsondennge mag wees nie. Daarby kom dat die nuwe sinode van 1943 die handelinge van sy voorganger bekragtig het teenoor beswaarskrifte.

Verder word beswaar gemaak teen die binding aan die leerbesluite van 1942 en wel tot so 'n mate dat ampsdraers wat hulself nie daaraan wou onderwerp nie weens gewetensbesware, geskors is. Die beswaardes is wel gewillig om hulle aan die belydenisskrifte te onderwerp, maar na hulle oortuiging geld die binding nie ten opsigte van leeruitsprake nie. Verder doen hulle 'n beroep op art. 31 van die kerkorde wat soos volg lees: "Wat deur die meeste stemme goedgevind is, moet as vas en bindend beskou word, tensy bewys word dat dit in stryd is met Gods Woord of met die artikels van hierdie kerkorde, so lank hulle nie deur 'n ander Algemene sinode verander is nie."
Die vraag waar dit om gaan, is die volgende: Aan wie moet die bewys gelewer word dat die besluit stry met die Woord van God? Die beswaardes meen dat dit genoegsaam is as iemand voor die forum van sy eie konsiensie die bewys gelewer het, hoewel dit nie uitsluit dat hy ook die meerdere vergaderinge moet probeer oortuig nie. Sodra dit vir die eie gewete vasstaan dat 'n bepaalde besluit in stryd is met die Skrif of die kerkorde, het iemand nie nodig om hom­self te onderwerp nie.

Hierteenoor handhaaf die sinode dat hierdie standpunt moet uitloop op gesagsondermyning en anargie in die kerk. As elkeen maar vir homself kan uitmaak of en wanneer hy homself sal onderwerp, word kerkregering onmoontlik. Die juiste posisie is dat iemand hom de facto on­derwerp en dan by die volgende sinode sy besware kenbaar maak. Natuurlik kan daar gevalle wees waar 'n besluit in flagrante stryd is met 'n uitgedrukte woord van God, soos die vaders dit genoem het, en dan is iemand geroepe om dadelik sy nee uit te spreek. 'n Kerk moet egter gron­dig gedeformeer wees as dit die geval sou wees. Om hierdie rede word met die algemene reël rekening gehou dat daar onderwerping aan sinodebesluite moet wees.

'n Algemene beswaar is dat die sinode die weg van die "doleansie­kerkreg" verlaat en weer op die kerke die sinodale juk gaan lê het. As die sinode maar besluit het, dan is die saak daarmee uit. Dit was teen hierdie dwangjuk van die sinode dat die stryd van De Cock en Kuyper gegaan het en nou lê 'n Gereformeerde sinode dieselfde juk op. Die selfstandig­heid van die plaaslike gemeente word heeltemal ondermyn. Sommige be­swaardes gaan selfs so ver om te beweer dat alle besluite van meerdere vergaderinge eers deur die plaaslike kerke geratifiseer moet word voordat hulle van bindende krag is. Volgens hulle het "die Sinode nie meer gesag as die kerkraad nie, maar minder. Veral die skorsing van prof. Schilder het olie op die vuur gewerp. Volgens die beswaardes het dit nie in die bevoegdheid van die sinode gelê om die prof. ook te skors as predikant nie. Hulle moes die kerkraad van Rotterdam-Delfshaven geadviseer het om dit te doen ooreenkomstig die K.O.

Die sinode beklemtoon hierteenoor dat meerdere vergaderinge wel deeglik gesag het en beroep hulle op art. 36: "Dieselfde seggenskap het die Klassis oor die kerkraad wat die Partikuliere sinode oor die klassis en die Algemene sinode oor die Partikuliere het."
Verder word aangetoon dat die sinode sy besluite nie as van krag beskou omdat dit nou eenmaal besluit is nie, maar omdat dit na die oortuiging van die meerderheid ooreenkomstig die Woord van God en die Belydenis is. Aan besware het hulle altyd 'n gewillige oor geleen en uitvoerig daarop geantwoord. As hulle die besware afgewys het, is dit omdat hulle nie daardeur oortuig is nie.
Wat die geval van prof. Schilder betref, beroep die sinode hom op voorbeelde uit die tyd van die Dordtse sinode toe predikante direk deur meerdere vergaderinge geskors is. Van sy kant beweer die sinode dat die beswaardes baie naby aan die Independentisme is en nie meer Ge­reformeerd nie. Die grond vir die skorsing van prof. Schilder word deur beswaardes as onvoldoende beskou.

Die prof. is naamlik geskors weens skeurmakery ooreenkomstig art. 80 van die K.O. en as gronde word opgegee dat hy die plaaslike gemeentes opgewek het, om hulle nie aan die sinodebesluite te onderwerp nie; homself ook nie de facto daaraan wou onderwerp nie en nie sy leedwese wou betuig oor wat hy gedoen het nie. Verder het die prof. homself onttrek aan die sinodale arbeid, hoewel die sinode hom her­haaldelik versoek het om te kom. Hoewel hyself geen beswaarskrif teen die besluite van 1942 by die sinode van 1943 ingedien het nie, het hy nadat die beswaarskrifte afgewys is, die sinodebesluite opelik bestry.

Prof. Schilder en sy medestanders is van oortuiging dat hy volkome binne die kerkorde bly as hy aan 'n plaaslike kerkraad adviseer om oor­eenkomstig K.O. (art. 31) hulle besware kenbaar te maak by die meer­dere vergaderinge. Die sinode stel hierteenoor dat besware teen sinode­besluite by die volgende sinode ingedien moet word en nie by plaaslike kerke nie. Die prof. het in sy ondertekeningsformulier beloof dat hy sy besware kenbaar sal maak aan die kerk in Generale sinode vergader.
Dat die prof. hom onttrek het aan die sinodale arbeid is nie 'n oor­treding nie, volgens die beswaardes. 'n Teologiese prof. - so redeneer hulle -is nie verplig om die vergaderinge van die sinode by te woon nie. Hy kan kom as hy wil. Buitendien, prof. Schilder het daarop gewys dat sy teëstanders in die openbaar skrywe en dat hy weens oorlogsomstan­dighede daartoe nie in staat is nie. Gedurende 'n hele tyd was hy ook "onderduiker" d.w.s. hy het aan die ondergrondse beweging deelgeneem en moes homself skuilhou.

Die sinode van sy kant hou vol dat daar wel geen uitdruklike bepaling is dat proff. die sinodes moet bywoon nie, maar alles hoef ook nie gereglementeer te word nie. Dit is 'n eeue-oue gebruik en die kerk ver­wag dat sy proff. - en veral die prof. in Dogmatiek waar dit leerkwessies betref - advies sal gee. Dit is ondermynend as die prof. dan agterna die uitsprake bestry en selfs kerkrade adviseer om hulle nie te onderwerp nie.

Die sinode het ten volle met die moeilikhede van die prof. rekening gehou en die uiterste lankmoedigheid betoon. Hoewel hy nie in die publiek mog skryf nie, sou hy volle geleentheid ontvang het om sy saak op die sinode voor te dra, want die sittinge is in komitee gehou. Prof. Schilder se begeerte was eintlik dat die leerkwessies in openbare sitting behandel sou word, maar weens die oorlogsomstandighede was dit nie moontlik nie. Hoewel die prof. nie op die sinode verskyn het nie, was hy tog voort­durend besig om die sinode te bestry. As hy nie te voor­skyn kon kom nie, kon hy tog ten minste 'n passiewe houding ingeneem het. Die sinode gee toe dat elkeen van die skorsingsgronde, afsonderlik beskou, nie genoegsaam sou wees nie, maar hulle het met 'n hele kompleks van insubordinasie te doen.

DIE LEERSTELLIGE ASPEK

Die leeruitspraak van 1942 insake genadeverbond en selfondersoek
Reeds vóór 1936 is beskouinge in verband met die genadeverbond voorgedra wat in verskillende kringe aanhangers gevind het en by som­mige onrus laat ontstaan het. Ons gee die verskillende beskouinge hier kortliks weer:
1. Ons is in die verbond wedergebore en kan deur ons eie skuld afval. Wie bondeling is, is in Christus ingelyf, dié het die ewige lewe. Gesien onder die gesigspunt van die Goddelike verkiesing bly die werk van God in stand en is daar geen afval nie. Maar gelet op ons roeping is daar wel afval.

2. God sê vir elke bondeling: Ek gee aan jou die vergewing van sondes en dit word beseël deur die doop. Of die bondelinge egter die heil sal ontvang, hang daarvan af of hulle dit aan­neem.

3. Hiervolgens word onderskeid gemaak tussen gelowiges-in-die­-tyd en gelowiges-in-die-Raad-van-God. Die gelowiges in die tyd is kinders van God en het deel aan Christus. Maar dieWoord van God wat Hy oor gelowiges in die tyd gespreek het, kan herroep word. As die gedoopte die verbond breek, berou dit die Here.

Beskouing 1 gee die indruk asof daar tog 'n afval van die heiliges kan wees, terwyl 2 dit laat voorkom asof dit van die mens afhang of God se werk sal bestaan al dan nie, en 3 'n gevaarlike teëstelling aanneem.

Oor die algemeen kom hierdie beskouinge daarop neer dat uitverko­renes en bondelinge nie kwantitatief gelyk is nie. Laasgenoemdes is meer as eersgenoemdes. Maar dan ontstaan die vraagstuk: as dit só is, moet een van twee aangeneem word: óf dat daar bondelinge kan wees wat nie in Christus begrepe is nie; óf dat 'n mens wel in Christus begrepe kan wees en tog verlore gaan. Albei is vir die sinode onaanvaarbaar, maar die bogenoemde beskouinge probeer die moeilikheid op een of ander wyse oplos.

Die groot beswaar teen die gangbare opvatting is dat dit oor die ver­borge dinge wil redeneer. Ons mag nie onderskeid maak tussen egte bondelinge en sulkes wat alleen uitwendig aan die weldade deel het nie. Dan kan ons nooit seker wees as 'n kind gedoop word of sy doop wel 'n egte doop is nie. Nee, almal is kinders van God, hoewel daar onderskeid moet gemaak word tussen 'n algemene en besondere kindskap van God. Die doop is 'n egte teken. Die feit dat sommige gedooptes verlore gaan, doen daar niks van af nie. Om hierdie rede is die beswaardes ook teen die selfondersoek in die prediking, want dit soek 'n subjektiewe grondslag vir geloofsekerheid. In plaas dat ons glo wat God sê, word die hart ondersoek om uit te vind of God iets aan ons doen.
Ons voel dat dit 'n konsekwente toepassing is van hul standpunt dat alle gedooptes bonde­linge is. Met die verborge dinge, dus ook met die saak of sommige verlore gaan, het ons niks te maak nie. In kort kom dit daarop neer dat hulle wel selfondersoek na ons toestand wil hê, met name ons sondige toestand, maar nie selfondersoek na die staat nie, d.w.s. of ons wel kinders van God en wedergebore is nie. Ten einde aan al die verwarring 'n einde te maak het die sinode met algemene stemme die volgende konklusies aanvaar:

a. Aangaande het genadeverbond:
1. dat het genadeverbond van zulk een fundamenteele beteekenis voor het geloofsleven is, dat zoowel de prediking als elke andere arbeid der kerk ervan behoort uit te gaan, en dat iedere voorstelling of practijk moet gemeden, die aan de beteekenis van Gods verbond te kort zou doen;
2. dat de Heere in de belofte des verbonds ongetwijfeld toezegt de God niet alleen van de geloovigen, maar ook van hun zaad te zijn (Gen.17:7); doch in Zijn Woord ons niet minder openbaart, dat zij niet allen Israel zijn, die uit Israel zijn (Rom.9:6);
3. dat daarom - overeenkomstig hetgeen de synode van Utrecht 1905 (Acta art.158) uitgesproken heeft - "het zaad des verbonds krachtens de belofte Gods te houden is voor wedergeboren en in Christus geheiligd, totdat bij het opwassen uit hun wandel of leer het tegendeel blijkt"; al heeft de synode daaraan ook terecht toegevoegd, dat dit "geenszins zeggen wil, dat daarom elk kind waarlijk wedergeboren zou zijn";
4. dat de kerk ook haar ten avondmaal toegelaten leden naar ditzelfde oordeel der liefde heeft te beschouwen en te behandelen;
5. dat het met de waarachtigheid Gods strijdt, zulk een tweeheid in de Schrift aan te nemen, dat zij aangaande dezelfde zaak ja en neen zegt en eenerzijds de volharding der heiligen leert, anderzijds dat wedergebo­renen kunnen afvallen en verloren gaan;
6. dat men niet minder feil gaat door een valsche tegenstelling te maken tusschen een eeuwig verbond en een verbondsbedeeling in den tijd; en door de spreekwijze der Schrift, om de leden der kerk in het gemeen geloovigen te noemen, aldus op te vatten, dat alle kerkleden geloovigen zijn, maar dan "geloovigen in den tijd" en daarom nog niet "in den Raad Gods"; wat in strijd is met de Schrift, die de leden der kerk in het gemeen evenzeer aanspreekt als "uitverkorenen naar de voorkennis van God den Vader" (1 Petr.1:2, vgl. Col.3:12; Efeze 1:4-5).

b. Aangaande het zelfonderzoek:
1. dat onder meer de bediening van de sleutelmacht, die Christus aan Zijn kerk heeft toebetrouwd, eischt, dat in het midden der gemeente tot een ieder uitga de ernstige vermaning tot zelfonderzoek ook aangaande de vraag of hij waarlijk in den Christus Gods gelooft (Heidelb. Catech. antw. 84);
2. dat dit zelfonderzoek ongetwijfeld in het verbond der genade zijn uitgangspunt behoort te nemen, maar daarom door den doop niet minder noodzakelijk gemaakt wordt, aangezien niet ieder gedoopte het ware geloof bezit;
3. dat de vermaning tot zelfonderzoek niet in strijd is met den oproep tot geloof en bekeering, maar veeleer als een onderdeel daarvan is te beschouwen, en daarom nooit naar den achtergrond mag dringen de vermaning, om zijn vertrouwen alleen te stellen op de offerande van Jezus Christus aan het kruis, waarheen Woord en Sacrament ons geloof als op den eenigen grond onzer zaligheid wijzen (Heid. Catech. antw. 67) en dat de sterking des geloofs door de werking des Heiligen Geestes het allereerst hiervan te verwachten is;
4. dat dit echter niet uitsluit, dat de christen van zijn geloof ook wordt verzekerd uit de werken (Heidelb. Catech. antw. 86) en in het algemeen uit het waamemen van de kenmerken der genade, die door Woord en Geest in hem worden gewerkt (Dordtsche leerregels I 12; V 10).

Soos reeds opgemerk ontbrand nou 'n nuwe stryd wat nie soseer oor die leeruitsprake in die algemeen gaan nie, maar spesiaal dié oor die genadeverbond tref en dan nog meer in besonder konklusie 3 waarin aangehaal word uit die besluite van 1905. Vóór hierdie jaartal was daar ook 'n heftige stryd wat deur die sinode van Utrecht in daardie jaar tot 'n gelukkige einde gebring is. Gedurende 40 jaar het die formule van 1905 vrede bewaar. Nóg prof. Greydanus, nóg prof. Schilder het daar ooit 'n beswaarskrif teen ingedien nie. Laasgenoemde het dit selfs verdedig teenoor die bewering dat dit in stryd is met die gees van die Afskeiding van 1834 en die kommentare van eersgenoemde gee dieselfde doopsbe­skouing (sien bylae 1 en 2 – SLC).[3]

Die merkwaardige is dat die besware nie soseer gemaak word teen die nuwe uitsprake van die sinode nie, maar teen die aanhaling van 1905. Uit die beswaarskrifte .wat ingedien is (o.m. deur wyle dr. S. O. Los e.a.), blyk dat daar hoofsaaklik vyf besware bestaan, nl.:
1. Die belydenis leer dit nergens nie;
2. die verklaring gaan in teen duidelike uitsprake van die belydenis;
3. die beroep op die oordeel van die liefde is hier nie geoorloof nie;
4. die breuk met die Christelik-Gereformeerdes word hierdeur verskerp;
5. dit bring allerlei gevare mee vir die praktyk van die godsaligheid.
Oor die algemeen skyn dit die gedagte van beswaa'rdes te wees dat die sinode die A-rigting (die rigting van die Afskeiding van 1834) in 'n hoek gedruk, en party gekies het vir die sog. Kuyperianisme: die leer van die "veronderstelde wedergeboorte" sou hierdeur weer ingeloods wees.
Om op die argumente van voorstanders van die sinodebesluit in te gaan, sou 'n afsonderlike artikel vereis. Ons wil die belangstellende leser intussen verwys na die ondergenoemde pra-advies ,van Komm. I, asook die werkies van Polman en De Bondt-Weggemans.
Kortliks kan net gesê word dat ter verdediging aangevoer word dat 1905 heeltemal in die lyn van die Afskeiding van 1834 is en dat ook manne van albei rig­tinge hoogs tevrede was met die besluit.
Die besluit het nie die "veron­derstelde wedergeboorte" as grond van die doop aangeneem nie, maar nadruklik verklaar: "dat dit minder juis is om te verklaar dat die doop aan die kinders van die gelowiges bedien word op grond van hulle veronderstelde wedergeboorte, omdat die grond van die doop is die bevel en die belofte van God."
Die sinode het ook nie probeer om 'n uitgewerkte verbondsleer daar te stel nie, maar alleen afgewys wat na sy oortuiging nie in harmonie met die Skrif en die belydenis is nie en positief alleen dít gestel wat vasstaan.
As daar beweer word dat dit slapheid in die hand kan werk as alle gedooptes vir wedergebore gehou moet word, is die antwoord dat die enkeling nie die reg het om homself as wedergebore te beskou op grond van die feit dat die kerk hom na die oordeel van die liefde as sodanig beskou nie. Juis dáárom is selfondersoek nodig. As verklaar word dat 1905 nooit bindend verklaar is nie, en dat daarom geen opposisie ontstaan het nie, word geantwoord dat alle sinodebesluite bin­dend is, onderworpe aan die bepalinge van art.31, om 't ewe of dit na­druklik gesê word of nie. As die verwyt gemaak word dat die leergeskille in die doofpot gedoen moes gewees het terwyl die verskriklike gésel van God oor die land gegaan het, antwoord die sinode dat die voorstanders van die nuwe beskouinge tog voortgegaan het met hul propaganda onder die volk, sodat dit nie meer 'n bloot teologiese kwessie was nie en die sinode moes waarsku.

Besluit
En nou is die skeuring 'n feit, 'n bedroewende feit. Enigeen wat daarvan verneem, spreek dadelik as sy oortuiging uit dat sake nie in hierdie rigting kan bly ontwikkel nie - sodoende word die Gereformeerde Christendom tot 'n aanfluiting. Van Hervormde kant is reeds opgemerk dat ons hier die vrug het van Kuyper se beleid. M.a.w. die Gereformeer­des moes nooit die Hervormde kerk verlaat het nie.

Die Gereformeerde Kerke in Nederland besef blykbaar self dat daar ernstig oor die onder­hawige kwessies beraadslaag moet word en aangesien die Christ. Geref. Kerk in Noord Amerika 'n uitnodiging aan die Nederlandse Geref. Kerk en die Geref. Kerk in S.A. gerig het om in Aug. 1946 saam te vergader, is van Nederlandse kant versoek dat hulle moei­likhede ook aldaar bespreek sal word.

Reeds toe in 1892 die kerke van Afskeiding en Doleansie verenig is, het die Christ. Geref. Kerk in Nederland eenkant bly staan, gedeelteIik vanweë dieselfde dogmatiese besware as die van die Schildergroep van tans. Daarna het moeilikheid gekom met dr. Geelkerken wat sy eie kerk gaan stig het en nou weer met prof.Schilder e.a. Dit word hoog tyd dat daar ernstig ondersoek ingesteI sal word na die wortel van die kwaad.

Ondergetekende wil hiertoe 'n beskeie poging waag, in die besef dat dit maar gebrekkig is, veral waar dit nie moontlik is om 'n ondersoek ter plase in te stel nie. Hy het met 'n ope gemoed die offisiële stukke van die sinodes, asook 'n hele aantal pamflette van beide kante, gelees en geprobeer om tot 'n objektiewe oordeel te kom.

In die eerste plek moet die vraag gestel word of die leergeskiIIe ooit op die sinode moes gekom het. Moes dit nie liewer in akademiese kon­ferensies uitgemaak gewees het nie ? Van die kant van die anti-sino­dales word hierdie vraag bevestigend beantwoord, maar van die kant van die sinode word daarop gewys dat die nuwe rigting hulle beskouinge onder die volk verbrei het en selfs gedurende die oorlogsjare voortgegaan het met hul propaganda.
Ander Gereformeerdes is van oortuiging dat (die) verskillende gedagtes nie in ooreenstemming met Skrif en belydenis is nie. Moet hulle nou swyg en moet dit gedoog word dat allerlei rigtinge binne die Geref. kerke ontstaan? Is ons dan nie maar weer op die standpunt van die Hervormde kerk dat verskillende rigtinge binne die kerkverband 'n tuiste kan vind nie? Waar is dan die grens tussen leertug en leervryheid?

Ons is oortuig dat die sinode nie mog swyg of die saak in die doofpot probeer doen het nie, ook omdat dit gaan om sake wat die wortel van ons geloof raak. Maar om 'n herhaling van hierdie pynlike gebeurtenisse in die toekoms te voorkom, moet die hele Gereformeerde Christenheid die weg volg dat teologiese beskouinge wat enigsins nuut van aard is, eers in teologiese konferensies bespreek word en as daardeur geen bevredi­gende oplossing gevind word nie, dan die koninklike weg van gravamina (beswaarskrifte) en wel aan die adres van die sinode.
Die onophoudelike perspolemieke is een van die bronne van onrus. Niemand wil graag sien dat die Geref. teologie stagneer nie, maar daar is genoeg ruimte binne die bepalinge van die Kerkorde om 'n progressiewe Geref. teologie te beoefen.

Wat die kerkregtelike aspekte betref, wil ons opmerk dat die anti­sinodale rigting op anargie in die kerklike lewe afstuur opgrond van 'n eensydige beklemtoning van een kerkregtelike beginsel, naamlik die self­standigheid van die plaaslike gemeente. Volgens hulle bly hulle by die "doleansiekerkreg" en lê die sinode 'n ondraaglike juk van hierargie op. Hulle vergeet egter dat 'n sinode ook gesag dra. Dit is juis die mooie van die Geref. kerkreg dat dit die beide uiterstes van Independentisme en Kollegialisme vermy. Die kerkreg van die antisinodales hel gevaarlik oor na die Independentisme. As hulle standpunt konsekwent gehandhaaf moet word, is kerkregering 'n onmoontlikheid. As iemand in die Vrygemaakte Geref. Kerk teenoor sy sinode dieselfde houding sou inneem as prof. Schilder teenoor die van die Geref. Kerke, sou dit spoedig tot kerkontbinding lei.

As, elkeen maar vir homself kan uitmaak of hy hom gaan onderwerp aan besluite al dan nie, is die deur vir anargie wyd oopgemaak. Blykens die acta het die sinode die uiterste lankmoedigheid betoon en besware uitvoerig behandel en beantwoord.
Die beswaardes vergeet dat in die dae van die Doleansie die selfstandigheid van die plaaslike gemeente wel besonder sterk beklemtoon moes word teenoor die sinodokrasie van die Herv. Kerk, maar dat daarmee die gesag van meerdere vergaderinge, nie in die gedrang gekom het nie. Dan sou die kerke van die Doleansle in flagrante stryd gekom het met die Geref. kerklike tradisie.
Deur homself gedurig te verleng het die sinode van Sneek-Utrecht, miskien die skyn van sinodokrasie gewek, maar dit blyk nou tog dat sake nie anders sou verloop het nie, gesien die feit dat die nuwe sinode van 1943 die werk van sy voorganger bekragtig het.
Om aan die teëstanders ook nog hierdie stok uit die hand te neem sou dit wellig 'n veiliger weg gewees het as die sinode prof. Schilder nie ook as bedienaar van die Woord geskors het nie, maar die kerkraad van Rottterdam-Delfs­haven geadviseer het om op te tree ooreenkomstig die bepalinge van die kerkorde in hierdie verband.
Prakties sou die resultaat egter dieselfde gewees het, want die kerkraad kon tog nie sonder baie gewigtige redes teen die advies van die sinode ingegaan het nie en uiteindelik moes die saak dan tog weer op die sinode as die meeste vergadering gekom het. Die teenstanders van die sinode het 'n legio van formele besware, soos dit gewoonlik gaan, en dit is wys om in hierdie opsig die veiligste weg te bewandel.

Wat die dogmatiese kwessie betref, merk ons op dat na ons oortuiging die sinode die suiwer Skriftuurlike waarheid leer. So het ons nog altyd arts.33-35 van die Ned. geloofsbelydenis gelees en die verbondsbeskouing van die antisinodales is vir ons onverstaanbaar. Dr. Polman e.a. het op oortuigende wyse aangetoon dat die besluite in die Gereformeerde lyn lê. Moontlik sou die saak van die sinode nog sterker gestaan het as die besluite nie spesiaal bindend gemaak is nie. Elke sinodebesluit is tog bindend.
Dit skyn of die spesiale binding baie geirriteer het, terwyl daar geen beroering was oor die uitspraak van 1905 nie. Nietemin - al sou die sinode ook op hierdie punte na die sin van die beswaardes gehan­del het, twyfel ons tog of daardeur die skeuring verhoed sou gewees het. Blykbaar was die nuwe rigting al geruime tyd besig om te ontwikkel en het die teëstelling te skerp geword.

Ons weet daar word baie gepraat oor persoonlike kwessies, lief­deloosheid, oor verkeerde diplomasie in die kerklike lewe, oor onver­draagsaamheid, ens., maar die Kerkgeskiedenis het bewys dat agter elke leergeding persoonlike kwessies gesoek word. Wat ons wel getref het is die kalme en besadigde toon van alle stukke van die sinode teenoor die skerpe taal van sommige antisinodales.
Laat ons egter vir 'n oomblik aanneem dat die Geref. Kerke werklik tot in die grond gedeformeer is, dan nog was afskeiding op hierdie sta­dium definitief prematuur. Só het die groot Hervormers nie opgetree nie.
Eerste plig was die stryd om kerkherstel. Dr. Polman het in sy werkie: “Zonder krijgsmanseer en vlag,” voortreflik aangetoon wat die verskil tus­sen die optrede van manne as Calvyn, De Cock, Kuyper e.a. aan die eenkant en die Schildergroep aan die ander kant is. Selfs diegene wat as ampsdraers geskors is, het tog lidmate gebly en as die besluite van die sinode die Skrif nie suiwer verklaar het nie, moes ook hier uiteindelik die waarheid seëvier, solank natuurlik as die Geref. Kerke nie die weg tot hervorming absoluut toegemuur het nie.

Ons wil van harte hoop dat die breuk weer geheel mag word met behoud van die waarheid, en wil aanbeveel dat 'n openhartige samespreking ­van verteenwoordigers van die verskillende groepe, ingeslote die Christ. Geref. kerk, sal plaasvind. Dan mag hierdie krisis nog vrugte afwerp, nie alleen vir Nederland nie, maar vir die hele Gereformeerde Christendom.
_______________________________

Vir die leser wat meer van hierdie saak wil weet, noem ons die volgende werke wat genoegsaam is om beide standpunte te leer ken:

Van die kant van die sinode:
- Die offisiële acta asook die Toeligting by die leerbesluite en by die skor­singsbesluit.
- Die pre-advies van Komm. I insake beswaarskrifte teen die leerbesluite.
- Ds. L. Oranje - Het gezag in de kerk van Christus.
- Dr. A. D. R. Polman - De Verklaring van Utrecht 1905 gehandhaafd.
- Dr. A. de Bondt en ds. J. Weggemans - Verbond en Doop (drie dele).
- Dr. J. Ridderbos - Kerkscheuring.
- Dr. G. M. den Hartogh - In de lijn der Afscheiding.

Van die kant van prof. Schilder:
- Dr. S. Greydanus - Snelle afloop als der wateren.
- Dr. S. Greydanus - Actueele vragen betreffende de wedergeboorte.
- Dr. S. Greydanus - De Schorsing van prof. dr. K. Schilder.
- Ds. C. Veenhof - In den chaos.
- Ds. J. H. Rietberg - De schorsing en de K.O.
- Dr. S. Greydanus - Zij dan deze dingen alzoo?


- Bylaag 1 -
HOE OORDEELDE PROF. SCHILDER OVER 1905?[4]

Eenige citaten
In de jaren 1927-1929 heeft Prof. Dr. K. Schilder in "De Bazuin" vrij regelmatig de Chr. Gereformeerden be­streden, die in de uitspraak van 1905 voldoende reden zagen, waarom zij zich met de Geref. Kerken onmogelijk zouden kunnen vereenigen.

Prof. Schilder heeft in zijn bestrijding van het Chr. Geref. standpunt zich ook uitgelaten over 1905 in een zin, die niet kan worden misverstaan, en die voor ons van de grootste beteekenis is.

In "De Bazuin" van 30 Sept.1927 schreef Prof. Schilder tegen Ds. Jongeleen, die de volgende stelling had geponeerd: "Aan deze goederen hebben deel al de bondelingen, ook de niet-uitverkorenen. Wij meenen het zoo te moeten stellen."

Prof. Schilder schreef toen: "Hier wordt wel zeer sterk afgeweken, niet slechts van wat men in de Chr. Geref. Kerk "neo-calvinisme" noemt, maar ook van de theologie der gerefor­meerden, gelijk die in de beste vertegenwoordigers van de voor en na 1834 optredende theologen geleerd is."

In "De Reformatie" van 4 Aug.1939 blijkt Prof. Schi1­der zijn polemiek nog geheel voor zijn rekening te nemen. Hij schrijft dan: "Nog steeds ben ik deze overtuiging toegedaan. Het lijkt me fataal, dat Ds. Jongeleen (zie "Bazuin" 30 Sept. '27) geen plaats heeft voor de leer, dat geloof en bekeering ook behooren tot de weldaden des verbonds."

In 1929 behandelde Prof. Schi1der in "De Bazuin" in den breede de vraag, of de Synode van 1837 niet precies "het­zelfde leerde, als de Geref. Kerken in 1905 deden. In het nummer van 10 Mei 1929 schreef de hoogleeraar: "Wanneer men dan ten overvloede nog leest van Hendrik de Coek zelf (Wederl. Besch. en Antw. v.h. leerst. d. H. Doops, 1837, in een KERKELIJK GOEDGEKEURD geschrift, zie daarover weer de acta van 1836, bl.21), deze uitspraak, dat de term "geheiligd" in de EERSTE doopvraag de "betrekkelijke verbondsheiligheid en lidmaatschap bedoelt", niet met uit­sluiting echter, MAAR MET INSLUITING van de ware heilig­heid en het ware lidmaatschap, voortkomende uit Gods kragtig TOEGEPASTE genade … ik herzeg: wanneer men dit leest van Hendrik de Cock, dan staat men wel zeer verwonderd. Want: De Cock zegt: de ware heiligheid, vrucht van toegepaste ge­nade, is begrepen in de eerste doopvraag. Maar "De Wekker" werkt ze er wekelijks uit "in nomine H. de Cock"."

In het nummer van 17 Mei 1929 lezen we: "Redacteur Van der Schuit heeft de bedoeling van De Cock alweer niet begrepen. De "verbondsbetrekking", die De Cock in de gemeente meer en meer gehandhaafd en erkend wil zien, vereischt, dat men naar het oordeel der liefde elkaar bejegenen zal. Wat is dat oordeel? Dat men van elkaar aanneemt, dat God door het Woord het genadeverbond als AANBOD van genade elkaar heeft doen toekomen? Maar dat behoeft men niet te oordeelen naar den aard der liefde, doch dat spreekt van zelf. Neen - natuur­lijk bedoelt De Cock, dat men van elkaar moet aannemen, dat men de goederen (geestelijke goederen) van dat verbond subjec­tief deelachtig is, tenzij het tegendeel blijkt. En dat is dus een verband leggen tusschen verbond en verkiezing, en een protest tegan de huidige chr. gereformeerde penvoeders, die het verbond Gods vervagen tot een aanbod van genade, een aanbod, dat ­om met De Cock te spreken - ook komt tot ‘Turken en heidenen en Joden’."

In "De Reformatie" van 22 Oct. 1931 citeert Prof. Schil­der het Chr. Geref. Jongelingsblad "Luctor et Emergo", waarin een recensie voorkwam over het Geref. Kerkboek van Prof. Biesterveld. Over de uitdrukking "in Christus geheiligd" zei de recensent: "In Christus geheiligd kan (nl. volgens het boek van Biesterveld) niet anders beteekenen "dan een wezen­lijk in Christus ingeplant en dus heilig zijn" (bl.175). En dan weer die opheffing der dingen: Dit zegt niet, dat nu alle ge­doopte kinderen wedergeboren zijn (bl.175). De lezers zullen daarmee rekening moeten houden; zij weten, dat wij over die dingen anders denken. Wij vinden't jammer, dat dit boek op dit standpunt staat."

Prof. Schilder plaatst daar dan dit onderschrift bij: “ 't Is weer de oude kwestie: hier wordt beweerd, dat de Geref. schrijver een eigen meening inlegt in het formulier. De schrijver zelf meent evenwel, dat het formulier door hem in zijn eigen historische bedoeling is ontvouwd. Wil de Chr. Geref. pers iets bereiken, dan moet ze bewijzen, dat de geschiedenis onjuist beschreven werd."

In "De Reformatie" van 4 Dec. 1931 neemt Prof. Schil­der een stukje over van Ds. Delleman uit de "Aaltensche Kerkbode", waarin deze zich verweert tegen Prof. Van der Schuit. Over de uitdrukking "in Christus geheiligd" zegt Ds. Delleman: "Bavinck komt tot de conclusie: Heel de geest en de leer van het doopsformulier sluit uit, dat het ge­heiligd zijn in Christus slechts in uitwendigen, voorwerpelijken zin te verstaan zou zijn. En Biesterveld: Zoo kan de bewuste uitdrukking niets anders beteekenen, dan wezenlijk in Christus ingeplant en dus heilig te zijn. Heeft men deze conclusies ooit weerlegd ?"

Prof. Schilder voegt er dit aan toe: "Volhouden maar ­terwille van de arme chr. geref. schapen, die in misverstanden dreigen te verdrinken."

In "De Reformatie" van 20 Jan. 1933 schrijft Prof. Schil­der: "Als dan vervolgens de docent (v.d. Schuit) beweert, dat in 1905 door de Geref. Kerken geleerd is, wat tegen de belijdenis van Lindeboom inging, dan zeggen we alleen maar: het is niet waar. Lindeboom heeft zelf natuurlijk ingezien, dat Dr. Kuyper niet de kwestie (inzake Paulus' wedergeboorte) geheel en al zoo stelde, als hij (trouwens ook slechts veronderstellenderwijs) ze had getermineerd; hij heeft het hoofd dan ook niet in den schoot gelegd (zooals De Wekker smaalt), maar het tegenover Dr. Kuyper recht op gehouden, wetende dat een man geen kerk is. Die het hoofd in den schoot legden voor een mensch, dat waren de scheurmakers van 1892; want zij zijn voor een mensch en een paar zinnetjes uit den weg gegaan. En in 1905 is niet datzelfde vastgesteld, wat volgens De Wekker in Kuyper Lindeboom niet kon behagen. Wie dat zegt, verwringt tekst en uitleg van 1905. Maar dat te herhalen, wordt nu heusch vervelend."

In "Dr. A. Kuyper en het ‘Neo-Calvinisme’ te Apeldoorn veroordeeld?" 1925 zegt Prof. Schilder op bl.12: "Dat er in diezelfde uitspraak der Synode ergens staat: "minder juist", waat docent v. d. Schuit meent, dat staan moet: "on­juist", is uit den treure herhaald. Waarom doet docent v.d. Schuit aldus ? Er was toch reden genoeg om nu eens op de officieele, wel overwogen uitspraak van de Gereformeerde kerken aan te vallen, nu de rector-redenaar over de ‘richting’ wilde handelen."



- Bylaag 2: GREIJDANUS OOR DIE HEILSBELOFTE VAN DIE GENADEVERBOND

Ek wil elkeen wat belangstel in die onderwerp van uitverkiesing en verbond, baie sterk aanbeveel om die kommentare van S. Greijdanus te bestudeer, spesifiek die boeke: Galasiërs en Romeine. Ek vereenselwig my met wat Greijdanus daaroor skryf, veral sy verklaring van Galasiërs 3, Romeine 4 en Romeine 9.

A. ROMEINE[5]
In Greijdanus (wat saam met Schilder die Vrygemaakte kerke begin het in 1940's) se Romeine kommentaar skryf hy in sy opsomming oor Romeine 9:6-13, dat dit hier gaan oor:
"... en vervolgens aan te wijzen, dat Israels toestand niet doet zien, dat Gods beloftewoord zijne kracht verloren heeft, maar openbaring is van de waarheid, dat Gods heilbelofte niet allen geldt, doch alleen Zijne verkoren, die Hij uit souvereine vrijmacht daartoe verordineerde ..." (beklemtoning bygevoeg, Romeinen II, Bottenburg, 1933, p.404).[6]

Hier volg ‘n paar aanhalings, vir eers uit sy verklaring op Romeine 9:

1. In antwoord op hulle wat meen dat God sy beloftes verbreek het, aangesien so baie nie geglo het nie en Christus verwerp het, skryf hy in kommentaar op Rom.9:6-8,
“Daarom gaat de apostel nu uiteenzetten, dat dergelijke gedachte onjuist is (dat God nie sy belofte nakom nie – SLC), en dat by Israel onderscheiden moet worden tusschen Israel naar het vleesch, en Israel naar Gods verkiezend voornemen, dat voor het zaad van Abraham gerekend wordt en de heilsbelofte ontvang. Dit zegt hij in deze verzen, om in vss. 9-13 Schriftbewijs bij te brengen voor de waarheid, dat alleen Gods belofte en vrije verkiezing bepalen, wie in het heil zullen deelen. … Vleeschlijke afstamming waarborgt nog geene geestelijke, gelovige, Godsvreezende zielsgesteldheid, vgl. Ook Matth.3:9; Joh.8:36-44, en daarom ook geene ontvangs of bezit van, noch deelgenootschap in, de heilsbelofte.”

Opmerking: om gedoop te word beteken nog nie dat jy outomaties die heilsbelofte ontvang het nie.

2. Met verwysing na die frase “Want dit is die woord van die belofte” (9:9), skryf Greijdanus:
“… want van belofte is het woord dit, d.w.z. bij eene belofte hangt alles slechts af van die belover, komt het enkel aan op den inhoud van het beloftewoord. Eene belofte is eene vrijmachtige beschikking, een souverein geven, dat zich doorzet, onafhankelijk van het doen van hem, aan wien de belofte gegeven wordt, zonder diens medewerking.”

Hy gaan verder, en met verwysing na die frase ‘sal ‘n seun hê’ (9:9b), skryf hy:
“Daarmede wordt het souvereine, alleenwerkende, en almachtige der God­delijke belofte uitgedrukt, die spreekt en bewerkt wat zij zegt, zonder door iets verhinderd te worden, of van eenige mede­werking, Of tegenwerking, afhankelijk te zijn, maar geheel vrij­machtig bepaalt, wat zij wil, en volbrengt, wat zij toezegt. Bij deze belofte aan Abraham ging het om dat Goddelijk souvereine en almachtige: want Hij spreekt, en het is er; Hij gebiedt, en het staat er, Ps. 33:9. En daar is het den apostel met de aan­haling dezer woorden nu ook om te doen, nl. dat de aard eener belofte, en tenminste van eene belofte Gods, is de onafhanke­lijke, uit eigen vrij believen gegeven toezegging, die haren in­houd realiseert, ondanks alles, los van alles, stellig en ontwijfel­baar.”

Opmerking: Duideliker kan dit seker nie gestel word nie. Hier is by Greijdanus geen VGK “Christus-het-alles-gedoen-maar-wag-jy-moet-glo-anders-is-jy-verlore” teologie nie. As geloof ‘n ‘voorwaarde’ is waaraan die mens moet voldoen anders word die seëninge van die verbond nie vervul nie, en jy dus uit die genade kan verval, dan beteken dit God se heilsbelofte is definitief nie soewerein en vrymagtig, soos Greijdanus dit hier stel nie. Die heilsbelofte is – soos sy liefde en genade - onweerstaanbaar tot hulle vir wie dit gerig is, nl. die kinders van die belofte, die gelowiges in Christus (Rom.9:8; Gal.3:29; sien DL 2.9). Dit is nie ‘n blote ‘toesegging vir almal’, wat redding vir almal ‘moontlik’ maak nie (soos die arminiane leer nie). Die heilsbelofte van God in Christus is vas en seker (2 Kor.1:20,21).

3. By Romeine 9:11 skryf hy:
“…. Naar het loutere welbehagen van God, die verkiest wat Hij wil, zonder eenigen grond voor die keuze in den gekozene. … Zou Gods voornemen onveranderlijk zijn, dan moest het niet afhankelijk zijn van de mensch, die telkens veranderen kan, maar enkel afhangen alleen van God welbehagen, met uitsluiting van al wat van den mensch zou kommen. Het moest zijn ene ‘voorneme volgens die verkiesing’, naar het souvereine verkiezen Gods; vgl. ook Eph.1:4. Alle doen de menschen moet als bepalende factor hierbij uitgesloten zijn.”

Opmerking: as – volgens die voorwaardelike verbondsbeskouing - slegs hulle wat die voorwaarde van ‘geloof’ vervul die ewige lewe ontvang, dan beteken dit die finale grond lê in wat die mens doen (‘glo’) en nie God se vrye welbehae nie. Daarom is geloof nie ‘n voorwaarde nie, maar slegs kenmerk, gawe en instrument waarmee en waardeur ons Christus en al sy weldade ontvang (HK, So.23). Dit help nie om te sê die geloof wat God eis om die voorwaarde vervul gee Hy in genade nie, en daarom verskil dit van die arminiane.
Nee, Greijdanus stel dit duidelik dat ons redding geensins afhanklik is van wat die mens enigsins doen nie. Dit beteken dat ALLES wat ons doen, is die gevolg en weldaad van die verbond, en nie die VOORWAARDE daartoe of om daarin te bly nie. God rig in Christus nie net eensydig die verbond op nie, maar Hy verseker, vervul en handhaaf dit ook tot in ewigheid. Ons deel as gelowiges in God se GENADEverbond en is betrokke daarin (ons deel is gehoorsaamheid), maar die verbond is nooit afhanklik van ons vir sy voortbestaan nie. Dank God daarvoor, anders sou niemand gered word nie !
Ja, natuurlik is geloof ‘n geskenk van God, en is dit noodsaaaklik as die instrument waardeur ons Christus ontvang, maar dit is die gevolg en vrug van die redding, nie ‘n voorwaarde daartoe of om daarin te bly nie. Van Genderen en Velema se Beknopte Gereformeerde Dogmatiek, op bl.565 stel dit as volg: "Het geloof is geen voorwaarde. Het is wel heilsnoodzakelijk, omdat het zelf tot het heil behoort."

4. Vir hulle wat Romeine 9 verkeerdelik verklaar as dat dit net op Edom en Israel as volke dui, wys Greijdanus daarop:
“… ook niet enkel op de volken Edom en Israel, maar ook reeds op Esau en Jacob persoonlijk. ... Want daarin wijst de apostel er juist op, dat niet alle Israelieten het heil Gods in Christus deelachtig worden, OMDAT Gods heilsbelofte niet hen allen gold. Daarmede is aangegeven, dat Gods praedestinasie individueel is, niet maar volksgewijze, en de enkele personen voor de heilsverkrijging aanwijst. ... ”

Opmerking: Greijdanus gaan dan verder en wys daarop dat al die individuele uitverkorenes in organiese verband (in verbond) met mekaar staan en saam ‘een volk Gods vormen”. Die uitverkorenes onder alle volke, tale en nasies, van alle ouderdomsgroepe (volwassenes, kinders, babas, ens.), is organies verbondsmatig die Israel van God, die kerk van Christus, die gelowiges en hul nageslag deur die eeue.

Die Jode wat Christus, Paulus en die kerk teengestaan het, het gemeen dat omdat hul die besnydenis ontvang het (die teken van die verbond ontvang het), deel hul outomaties in die heilsbelofte van God in Christus (verbondsoutomatisme ?). Romeine 9 en die res van die Skrif leer, soos Greijdanus dit hier stel, dat dit alleen God se ‘voorneme volgens die verkiesing’, sy liefdevolle vrye welbehae is wat bepaal aan wie die heilsbelofte behoort: die geliefde uitverkorenes, die kerk van Christus (DL 2:8,9).

Vandag – in die nuwe bedeling van dieselfde verbond - beteken dit nog presies dieselfde: mense deel nie in Christus, of ontvang die heilsbelofte bloot omdat hul gedoop is nie (verbondsoutomatisme). Nee, dit is God se vrye welbehae wat dit bepaal, nogsteeds. Die heilsbelofte is en geld alleen vir die uitverkorenes, die erfgename van Christus (Gal.3:29).

Greijdanus leer in navolging van die Skrif dat die rede waarom sekeres nie in die heil deelagtig word nie, is omdat die heilsbelofte nie vir hul geld nie, dus volgens God se predestinasie. Die verskil lê in God se wil, en nie die mens se wil nie (Rom.9:16). Die vrygemaaktes leer dat die rede is: omdat hul nie die heilsbelofte se voorwaarde vervul het nie, dus iets wat die mens moet doen / nie doen nie. Die een siening leer dat dit alles van God afhang, laasgenoemde dat dit van die mens afhang, of positiewer gestel: van God én mens afhang wat saamwerk in die verlossing.

Om waarlik in die verbond te wees, beteken nie om ‘moontlik’ gered te kan word nie (dit is ‘n kontrakidee), maar dit is die verlossing in Christus self (Matt.26:28; sien die Nagmaalsformulier = verbondsmaal in Christus se bloed).

Hulle wat die verbond verwerp en vertrap, doen dit omdat hul nooit waarlik in die verbond was nie, maar slegs in die sfeer daarvan gelewe het. Daarvoor staan hul skuldig en sal rekenskap moet gee. Die doop en Nagmaal is en bly ware sakramente ongeag wie dit ontvang. Vir een is dit egter ter bevestiging en versterking van sy regverdiging voor God in Christus (gelowiges), vir ‘n ander is dit tot sy verdere regverdige veroordeling en verharding waarvoor hy skuldig is (ongelowiges):
Die bedienaars gee ons van hulle kant dus met die sakrament dit wat sigbaar is, maar ons Here gee wat deur die sakrament aangedui word, naamlik die onsigbare genadegawes ... Verder, hoewel die sakramente en die sake waarvan hulle tekens is, bymekaar hoort, word nie beide deur alle mense ontvang nie. Die goddelose mens ontvang wel die sakrament tot sy verdoemenis, maar hy ontvang nie die waarheid van die sakrament nie. So het Judas en Simon die towenaar albei wel die sakrament ontvang maar nie Christus, wat daardeur voorgestel word nie. Hy word slegs aan die gelowiges gegee. – sien NGB artikels 33 tot 35.


“Net so is daar dan ook in die teenwoordige tyd ’n oorblyfsel, ooreenkomstig die verkiesing van die genade. En as dit deur genade is, dan is dit nie meer uit die werke nie; anders is die genade geen genade meer nie. En as dit uit die werke is, dan is dit nie meer genade nie; anders is die werk geen werk meer nie. Wat dan? Wat Israel soek, dit het hy nie verkry nie; maar die uitverkorenes het dit verkry en die ander is verhard.”
– Rom.11:5-7



B. GALASIËRS[7]
Hier is nog ‘n paar insiggewende aanhalings uit Geijdanus se kommentaar op Galasiërs. Dit kom spesifiek uit sy verklaring van verse 16-18 en 29 van hoofstuk 3.

Greijdanus begin by vers 16 om te wys dat die frase “en sy saad” benadruk word saam met Abraham, met die oog op die groot vraag: “Want het komt er vooral op aan te bedenken, aan wien God zijne belofte deed”. Met belofte hier in verse 16 en verder word bedoel volgens Greijdanus: “de belofte van Christus met al Zijn heil, Rom.4:13vv.” Hy wil dan ook die vraag beantwoord of “met de wet spreken van een werkeloos maken of vernietigen van de belofte? Kunnen wet en belofte dan niet gepaardgaan ? Neen, zegt de apostel nu, die vormen een tegenstelling en sluiten elkander uit …”

Dit is as’t ware asof Paulus vra of die heilsbelofte deur die handeling van ‘n mens (“uit die wet”) vervul kan word ? D.w.s. kan ‘n mensehandeling (bv. ons wat glo ) bepalend wees vir die vervulling van die belofte ?

Hier volg ‘n paar van sy antwoorde op die vraag aan wie God die heilsbelofte maak vanuit Greijdanus se kommentaar, gevolg elke keer met my eie opmerkings:

“Daarbij moet bedacht worden, dat de Heere juist Ismael, doe ook een zoon van Abraham was, in dezen had uitgeschakeld, Gen.17:20-21, en bepaald Izaak genoemd had als het zaad van Abraham, vgl. Gen.22:15-18. Dat wees juist in de richting van het enkelvoud. Dit verdeelingsproces zette zich later door bij Ezau en Jacob, Gen.27:33 en 28:4. … Doch de Heere heeft deze uitzondering en aanwijzing, dat wel Izaak, maar niet met Ismael, als zaad van Abraham zou gelden en het verbond zou ontvangen, reeds gemaakt voordat Izaak geboren was, en voorzoover voor de historie, vgl. Gen. 17 : 19-21; 21 : 22.”

Opmerking: Ismael het nie die verbond ontvang nie, al het hy die verbondsteken ontvang: “20 Ook wat Ismael aangaan, het Ek jou verhoor. Kyk, Ek seën hom en maak hom vrugbaar en ververmeerder hom buitengewoon. Twaalf vorste sal hy verwek, en Ek sal hom ’n groot nasie maak. 21 Maar my verbond sal Ek oprig met Isak wat Sara vir jou anderjaar op hierdie tyd sal baar.” – Genesis 17

“Zoo kunnen we zeggen, dat God deze belofte gegeven heeft aan Abraham en het Abrahamszaad, dus aan alle in Christus-geloovenden als een geheel beschouwd, in onderskeiding van alle kinderen van Abraham, die niet tot de Abrahamszaad behooren, Ismael en de kinderen van Ketura, en later Ezau met zijne nakomelingen, die niet in God en Zijnnen Christus geloofden of geloven, en de ongeloovige heidenen. En van dit Abrahamzaad ligt de eenheid in Christus.”

Opmerking: Slegs die gelowige saad is ‘Abrahamzaad’ nie hulle wat bloot die vleeslike afstammeling is nie, of in vandag se taal: bloot gedoop is nie: “6 MAAR ek sê dit nie asof die woord van God verval het nie; want hulle is nie almal Israel wat uit Israel is nie. 7 Ook nie omdat hulle Abraham se nageslag is, is hulle almal kinders nie; maar: in Isak sal jou nageslag genoem word. 8 Dit wil sê, nie hulle is kinders van God wat die kinders van die vlees is nie, maar die kinders van die belofte word gereken as die nageslag.” – Romeine 9

“Hoe God Zijne verbondsbeschikking bevestigd heeft, zegt de apostel niet nader. Maar reeds Gods beloven zelf was bevesti­ging, omdat God niet liegen kan. En Hij gaf onvoorwaardelijk, zonder het stellen van eene conditie.”

Opmerking: God se heilsbelofte, sy genadeverbond het nie ‘voorwaardes’ nie, maar wel pligte en opdragte waarvolgens God ons tugtig en straf tot ons heiligmaking: “29 Vir ewig sal Ek my goedertierenheid vir hom bewaar, en my verbond bly vir hom vas. 30 En Ek sal sy nageslag vir ewig laat duur en sy troon soos die dae van die hemel. 31 As sy kinders my wet verlaat en in my regte nie wandel nie; 32 as hulle my insettinge ontheilig en my gebooie nie hou nie, 33 dan sal Ek hulle oortreding met die roede besoek en met plae hulle ongeregtigheid. 34 Maar my goedertierenheid sal Ek van hom nie wegneem en my trou nie verbreek nie. 35 Ek sal my verbond nie ontheilig nie, en wat oor my lippe gegaan het, sal Ek nie verander nie...” – Psalm 89

“Wanneer de hemelsche erfenis, de eeuwige zaligheid, Gods toegezegde heil, verworven word door eigene wetsvolbrenging, dan is het niet Gods genadig beloven, dat haar doet deelachtig worden, maar’s menschen eigene werkzaamheid, verdienste, waardigheid. Gods vrijmachtig en genadig beloven werk die erfenis en stelt in haar bezit, of 's menschen eigene werking en wetsvolbrenging: één van deze beide. Niet beide tezamen. Zij staan vlak tegenover elkander. Waar de eene is, kan de ander niet zijn.”

Opmerking: Dit help nie om te sê “maar die geloof as voorwaarde van die verbond wat ek vervul, is God wat in my genadiglik werk om te glo … en daarom is dit geen ‘werke’ nie (en daarom is ons nie arminiaans nie!), want alles wat die mens doen bly, in Greijdanus se woorde “menslike werksaamheid”. Die feit bly staan: as geloof ‘n voorwaarde is wat die mens moet vervul, dan hang dit van die mens af of hy die verbondsbelofte gaan ontvang en nié alleen van God wat die belofte toesê en beskik vir wie Hy wil nie. Dit is of die een of die ander nie albei nie, soos Greijdanus uitwys.

Die volgende aanhaling stel dit nog duideliker:

“… door middel van belofte, d.i. niet door Abrahams eigene werkzaamheid, verdienste, wetsvervulling, maar enkel door Gods genadig en krachtdadig beloven. Ook hier spreekt “belofte” van de werking van het beloven, zoaals even tevoren in dit vers. “Genadiglik gegee”, perf. het is geschied en is nu een onveranderlijk feit. God heeft geschonken, en Abraham bezit aldus voor eeuwig, onverliesbaar … uit genade, als een vrije gunst, schenken of verleenen …. Met nadruk achteraan, evenals Abraham vooraan, en deze twee aldus scherp tegenover elkander. God heeft zoo gedaan, en wel aan Abraham. Daarmede is alles beslist.

Opmerking: God se heilsbelofte (epaggelia) gee nie die ‘moontlikheid’ van verlossing nie, dit is die verlossing self ! In die doop word die regverdiging beseël vir sy kinders, nie die ‘moontlikheid’ daarvan nie.[8] Die beslissende handeling en bepaling in die verbond, is God se woord en handeling in Christus -vanuit die ewigheid- soos geopenbaar in Christus se woorde in die geskiedenis: Dit is volbring ! (Joh.19:30; sien ook nagmaalsformulier; DL 2.8)). Deur die geloof ontvang ons Christus en al sy weldade as VRUG en GEVOLG van sy uitverkiesende genade wat in die geskiedenis deur die verbond realiseer, in en deur Christus: sien DL 1.9; 2:8.

By vers 3:29 in Greijdanus se kommentaar bevestig hy hierdie sekerheid van die verbond en die verbondstekens, verbondsbeloftes en verbondsweldade:
“Het komt alleen maar aan op het geloof in Christus en de verbinding daardoor met Hem. “Ei” (as – SLC) stelt hier geene onzekerheid, noch blote mogelijk­heid, maar de werkelijkheid, doch in den vorm eener redeneering, als uitgangspunt voor het maken eener conclusie. Het is dus redeneerkundig gesteld. Maar alszoodanig geeft het toch de voorwaarde of conditie aan, van welke de waarheid van hetgeen volgt, afhankelijk is, al wordt dan ook verondersteld, dat die conditie bij de Galaten werkelijkheid is.”

Opmerking: Hierdie is ‘n baie belangrike stelling deur Greijdanus, veral wat die gesprekke oor die woord ‘voorwaarde’ betref. Eerstens wys hy daarop dat die woord in die Skrif nie net op ‘n moontlikheid of onsekerheid kan wys nie, maar –soos hier by 3:29- op ‘n werklikheid, d.w.s. ‘n feitlikheid/toestand. Tweedens dra die woord ‘voorwaarde’ met hom die betekenis of definisie, dat ‘n voorwaarde iets daar stel, waarvan dit wat daarop volg AFHANKLIK is. Die Verklarende Woordeboek vir Afrikaans verduidelik die woord as volg: “Belangrikste, primêre, dominante voorwaarde, voorwaarde waaraan ander ondergeskik is. 2. Eerste voorwaarde wat gestel word vir die uitvoering van een of ander onderneming.”

Dit beteken dat in ‘n voorwaardelike verbondsbeskouing, die heilsbelofte AFHANKLIK is van die voorwaarde: die geloof wat die mens moet vervul. Dit draai die sake net mooi om, want die Skrif leer dat die geloof afhanklik is van die heilsbelofte !

“…Maar hier wordt gezegd, hoe, op welke wijze, zij die erfenis deelachtig worden: niet “uit de wet”, v.18, maar … volgens belofte, naar Gods genadige ­toezegging. Dat is de maatstaf, de regel, naar welken het hierbij toegaat. … vgl. bij vs.18, vaste, eeuwige, recht­matige bezitters door Gods beschikking en schenking.”

Opmerking: Ons deel DEUR DIE BELOFTE aan Christus, en ontvang Hom deur die geloof uit genade alleen. Ons deel nie daarin deur voorwaardes na te kom nie. Die derde punt van die doopsformulier is ‘n GEHOORSAAMHEIDSvraag, nie ‘n VERLOSSINGSvraag nie. Die eis van die verbond word ‘n heilsvraag wanneer my gehoorsaamheid of ongehoorsaamheid bepaal of ek deel aan Christus en al sy weldade het, al dan nie. Dit eindig daarin dat “kinders” van God in die hel eindig. As die eis van die verbond ‘n gehoorsaamheidsvraag is, dan beteken dit die heilsbelofte self, God se beskikking bepaal wie deel aan Christus en sy weldade, kragtig die genadige soewereine uitverkiesing. Dan is die eise van die verbond opnuut ‘n oproep toe dankbare gehoorsaamheid, soos ons leer in die Doopsformulier by die derde punt: “Ten derde: Omdat alle verbonde uit twee dele bestaan, daarom word ons ook weer deur die doop vermaan en verplig tot ‘n nuwe gehoorsaamheid … die doop is immers ‘n seël en ontwyfelbare getuienis dat ons ‘n ewige verbond met God het”

Slotsom: Om die geloof as ‘voorwaarde’ tot die ontvangs van die heilsbeloftes te sien (soos in die voorwaardelike verbondsbeskouing van die vrygemaakte kerke), is om terug te keer na die werksverbond (‘uit die wet’, 3:18a). Die geloof self is VRUG en GEVOLGE van(uit) die verbondsbelofte (3:18b): “Christus met AL Zijn heil”, soos ons ook bely in DL 1.9.

In D.L 5.8 bely ons dan ook teenoor die voorwaardelike verbondsidees:
Dat hulle nie heeltemaal uit die geloof of die genade uitval of ook tot die einde in die sonde bly of verlore gaan nie, verkry hulle nie deur hulle eie verdienste of inspanning nie maar weens die genadige barmhartigheid van God. As dit van hulle afgehang het, kon dit nie alleen maklik gebeur het nie maar sou dit ongetwyfeld ook gebeur het. Maar omdat dit van God afhang, kan dit glad nie gebeur nie. Immers, sy raad kan nie verander, sy belofte kan nie verbreek, die roeping na sy voorneme kan nie herroep, die verdienste, voorbidding en bewaring van Christus kan nie kragteloos gemaak word nie, net so min as wat die verseëling deur die Heilige Gees verydel of vernietig kan word.


[1] Koers, Deel XIII. No.4, Februarie 1946, p.123-135. Die opmerkings in die voetnotas van hierdie artikel is bygevoeg deur Slabbert Le Cornu.
[2] Prof. S Du Toit (Totius se seun), was professor in OT – GKSA.
[3] Vir Schilder se verdediging van die Utrecht-verklaring van 1905 teenoor die aanvalle van die Christelik Gereformeerde Kerk van Nederland se teoloë, sien: E. Smilde, Een Eeuw van Strijd over Verbond en Doop (Kampen: Kok, 1946), p.301-303; A. De Bondt & J. Weggemans, Verbond en Doop, deel III: “Is de verklaring van 1905 innerlijk teenstrijdig?” (Groningen: J. Niemeijer, 1944), p.50-54.
[4] Geneem uit A. De Bondt & J. Weggemans, Verbond en Doop, deel III: “Is de verklaring van 1905 innerlijk teenstrijdig?” (Groningen: J. Niemeijer, 1944), p.50-52.
[5] De Brief van den Apostel Paulus aan de Gemeente te Rome. Deel I en II. Amsterdam: Bottenburg, 1933.
[6] Alle beklemtonings in die tekste is bygevoeg – SLC.
[7] De Brief van den Apostel Paulus aan de Gemeente in Galatië. Amsterdam: Bottenburg, 1936.
[8] “Die Doop beseël die wedergeboorte, waardeur die Kerk geestelik ontstaan.” (Prof. WJ Snyman, in PC Snyman (red.), Nuwe en Ou Dinge, Potchefstroom: Pro Rege, 1977: 32).

VERKLARING VAN GEVOELEN, 1943
[Geneem uit C. Veenhof, Om de 'Unica Catholica', Goes: Oosterbaan, 1949. Hierdie verklaring is opgestel deur predikante in verwerping van die leeruitspraak van Sinode 1942 (Utrecht) aangaande wedergeboorte en selfondersoek]

Wij gelooven op grond van de Heilige Schrift en belijden in overeenstemming met de formulieren en eenigheid en de liturgische geschriften:

le. dat alle kinderen in zonden ontvangen en geboren zijn en daarom aan allerhande ellendigheid, ja, aan de verdoemenis zelve onderworpen zijn. (Doopsformulier).

2e. dat God in Christus zijn genadeverbond heeft opgericht met de geloovigen en hun zaad. (Gen. 17: 7; Gal.3 : 14, 29).

3e. dat daarom alle kinderen der geloovigen verbonds kinderen zijn. (Hand. 3: 25).

4e. dat al die kinderen heilig (1 Cor. 7: 14) of in Christus geheiligd zijn (1 Cor. 1: 2, Doopsformuller).

5e. dat derhalve aan al die kinderen de heilsbelofte van dat verbond toekomt (Hand. 2: 39).

6e. dat dus voor al die kinderen de doopsbedienlng is beteekening en verzegeling aan hen van het verbond der genade of die heilsbelofte (Gen. 17: 11, 13‑14, Doopsformulier).

7e. dat derhalve al die kinderen met grooten ernst geroepen worden, die heilsbelofte met een waar geloof aan te nemen (Hebr. 4: 1).

8e. dat zoovelen van die kinderen deze belofte met een geloovig hart aannemen, zij dat doen krachtens de wederbarende genadewerking des Heiligen Geestes, naar Gods eeuwige verkiezing (Jer. 24 : 7; Ezech. 11 : 19; 36 : 26. 27).

9e. dat de kinderen, die deze belofte niet van harte aannemen, deswege als bondsbrekers een zwaarder oordeel treffen zal (Lev. 26: 15 vgl. 44; Deut. 31: 20; Rom.11 : 28‑30; Hebr. 12: 25 vgl. 10: 28‑31).

10e. dat steeds gedacht moet worden aan de vermaning om toe te zien, dat niet bij iemand dergenen die der hemelsche roeping deelachtig zijn, zij een boos en ongeloovig hart om af te wijken van den levenden God (Hebr. 3 : 1,12).

De Leeruitspraak van 1942 aangaande genadeverbond en zelfonderzoek

De Leeruitspraak van 1942 aangaande genadeverbond en zelfonderzoek
(Acta Generale Synode Sneek/Utrecht 1939-1943, art. 682.)

[Geneem uit: J. Kamphuis, Een Eeuwig Verbond, Haarlem: Vijlbrief, 1984, p.153-154]

a. Aangaande het genadeverbond:
1. dat het genadeverbond van zulk een fundamenteele beteekenis voor het geloofsleven is, dat zoowel de prediking als elke andere arbeid der kerk ervan behoort uit te gaan, en dat iedere voorstelling of practijk moet gemeden, die aan de beteekenis van Gods verbond te kort zou doen;
2. dat de Heere in de belofte des verbonds ongetwijfeld toezegt de God niet alleen van de geloovigen, maar ook van hun zaad te zijn (Gen.17:7); doch in Zijn Woord ons niet minder openbaart, dat zij niet allen Israel zijn, die uit Israel zijn (Rom.9:6);
3. dat daarom - overeenkomstig hetgeen de synode van Utrecht 1905 (Acta art.158) uitgesproken heeft - "het zaad des verbonds krachtens de belofte Gods te houden is voor wedergeboren en in Christus geheiligd, totdat bij het opwassen uit hun wandel of leer het tegendeel blijkt"; al heeft de synode daaraan ook terecht toegevoegd, dat dit "geenszins zeggen wil, dat daarom elk kind waarlijk wedergeboren zou zijn";
4. dat de kerk ook haar ten avondmaal toegelaten leden naar ditzelfde oordeel der liefde heeft te beschouwen en te behandelen;
5. dat het met de waarachtigheid Gods strijdt, zulk een tweeheid in de Schrift aan te nemen, dat zij aangaande dezelfde zaak ja en neen zegt en eenerzijds de volharding der heiligen leert, anderzijds dat wedergebo­renen kunnen afvallen en verloren gaan;
6. dat men niet minder feil gaat door een valsche tegenstelling te maken tusschen een eeuwig verbond en een verbondsbedeeling in den tijd; en door de spreekwijze der Schrift, om de leden der kerk in het gemeen geloovigen te noemen, aldus op te vatten, dat alle kerkleden geloovigen zijn, maar dan "geloovigen in den tijd" en daarom nog niet "in den Raad Gods"; wat in strijd is met de Schrift, die de leden der kerk in het gemeen evenzeer aanspreekt als "uitverkorenen naar de voorkennis van God den Vader" (1 Petr.1:2, vgl. Col.3:12; Efeze 1:4-5).

b. Aangaande het zelfonderzoek:
1. dat onder meer de bediening van de sleutelmacht, die Christus aan Zijn kerk heeft toebetrouwd, eischt, dat in het midden der gemeente tot een ieder uitga de ernstige vermaning tot zelfonderzoek ook aangaande de vraag of hij waarlijk in den Christus Gods gelooft (Heidelb. Catech. antw. 84);
2. dat dit zelfonderzoek ongetwijfeld in het verbond der genade zijn uitgangspunt behoort te nemen, maar daarom door den doop niet minder noodzakelijk gemaakt wordt, aangezien niet ieder gedoopte het ware geloof bezit;
3. dat de vermaning tot zelfonderzoek niet in strijd is met den oproep tot geloof en bekeering, maar veeleer als een onderdeel daarvan is te beschouwen, en daarom nooit naar den achtergrond mag dringen de vermaning, om zijn vertrouwen alleen te stellen op de offerande van Jezus Christus aan het kruis, waarheen Woord en Sacrament ons geloof als op den eenigen grond onzer zaligheid wijzen (Heid. Catech. antw. 67) en dat de sterking des geloofs door de werking des Heiligen Geestes het allereerst hiervan te verwachten is;
4. dat dit echter niet uitsluit, dat de christen van zijn geloof ook wordt verzekerd uit de werken (Heidelb. Catech. antw. 86) en in het algemeen uit het waamemen van de kenmerken der genade, die door Woord en Geest in hem worden gewerkt (Dordtsche leerregels I 12; V 10).

Belofte en eis van die genadeverbond deur prof.dr. PJS De Klerk

BELOFTE EN EIS VAN DIE GENADEVERBOND[1]
(Inougurele rede gehou by die aanvaarding van die Professoraat in die Dogmatologiese Vakke, aan die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk
en Potchefstroomse Universiteitskollege vir C.H.O.,
op Saterdag, 26 November 1949, deur dr. P.J.S. de Klerk, B.A. Th.D.)

Hooggeagte here Kuratore van die Teologiese Skool.
Hooggeagte Raadslede van die P.U.K. vir C.H.O.
Hooggeleerde here Professore en Lektore.
Eerwaarde broeders ampsdraers.
Geagte dames- en here-studente.
Geagte broeders en susters,
Geagte Toehoorders.
­
Ek wil hier 'n onderwerp behandel wat baie aktueel in die Geref. teologiese wêreld is nl.: die belofte en die eis van die genadeverbond. Die leer van die verbonde is 'n eienaardig-gereformeerde leer, wat in die Gereformeerde Teologie opgekom het. Die Calvinisme verleen sy krag en sy rigting aan die verbondsidee, waar die leer van die Metodisme lynreg teenoor die verbondsgedagte staan. Ons sien dit by die Wesleyanisme. Om die ewewig by hulle spiritualistiese drywery te behou, "wordt niet alleen de kerk geseculariseerd en de genade genaturaliseerd, maar ook het Verbond geprofaneerd, doordat onder dat verbond alle menschen, individueel genomen, begrepen zijn en niet (naar Gereformeerd belijden) alleen de geloovigen en hun zaad.''1)

Hierdie woorde is 'n aanhaling uit die proefskrif van my hooggeëerde kollega, wie ek die eer het om op te volg.[2]

"Aan de juiste verbondsbeschouwing hangt heel de leer der kerk en der sacramenten."2)

Hierdie woorde van dr. H. H. Kuyper is seker nie te kras nie. In die verbondsidee tog skuil die krag van ons Calvinisme teenoor Doperse subjektivisme en metodistiese bekeringsywer. Om hier­die twee uiterstes te vermy moet ons deurdring tot die kern van die ver­bondsleer, nl. die belofte en die eis van die genadeverbond. Om die juiste verhouding van belofte en eis van die genadeverbond te verstaan, moet ons eers wys op die regte opvatting van die genadeverbond volgens ons Gereformeerde standpunt.

§1. Die Genadeverbond.
Die genade neem van die eerste oomblik van sy openbaring af die vorm van 'n verbond aan. Reeds dadelik na die val neem hierdie genade­verbond 'n aanvang. God verplig Hom daarby met 'n eed om die mens, nieteenstaande sy afval en ontrou, die ewige saligheid te skenk; maar die mens word daardeur van sy kant ook vermaan en verplig tot 'n nuwe gehoorsaamheid. Vir hierdie verbond in die tyd moet ons 'n vaste, ewige grondslag in die Raad van God soek. God rig juis sy verbond op om sy ewige Raadsbesluit te verwesenlik. Daarom is die uitverkiesing die ewige bron van Gods genade vir ons en die genadeverbond is die stroom wat uit hierdie bron ontspring, afdaal van die berge van Gods heiligheid en die dorstige siele laaf. "Het is de eeuwige sneeuw op de bergen Gods, met de beekjes die ervan afvloeien" sê dr. A. Kuyper.3) So 'n stroom is helder daarbo op die sneeubedekte bergtoppe, maar sodra dit laer afvloei na die vlaktes neem dit modder en slyk saam. Hierdie beeld omskryf duidelik die gemengde karakter van die genadeverbond.

­Gewoonlik word deur die Gereformeerdes onderskei tussen die verlossingsverbond of vredesraad en die genadeverbond. In die eerste is Christus Borg en Hoof, in die tweede Middelaar. Die eerste bly tot Christus beperk en eis van Hom dat Hy die straf moet dra en die wet volbring vir sy volk; die tweede brei hom oor en deur Christus tot die mense uit en eis van hulle geloof en bekering. Die eerste loop oor die verwerwing van die saligheid, is ewig en ken geen historie nie; die tweede handel oor die toepassing van die saligheid, neem sy aanvang in die tyd en het onderskeie bedelings. Andere spreek liewer van een genadeverbond, maar onderskei daarin dan tussen verwerwing en toe­passing van die heilsweldade deur Christus, wat die Hoof en Middelaar van die verbond is. In verband hiermee merk dr. Bavinck op dat by die onderskeid tussen verlossings- en genadeverbond die samehang en die eenheid nie oor die hoof gesien mag word nie.4) Agter die genadever­bond in die tyd staan die Verlossingsverbond in die ewigheid, waarin Christus tot Hoof van die genadeverbond bestem word om also aan die eis van die werkverbond te voldoen. Die verlossingsverbond druk uit dat die genadeverbond gekonsentreer is in Christus, deur wie se bemid­deling ons daarin opgeneem word; terwyl die verkiesing te kenne gee dat die genadeverbond alleen van God uitgaan dat dit sy soewereine be­skikking is.[3]

Ons mag die genadeverbond dus nooit losmaak van die verkiesing nie, soos dr.Heyns dit doen.[4] In sy Gereformeerde Geloofsleer sê hy:

"En de oprichting in den tijd met Abraham is niet te beschouwen als slechts een openbaring in den tijd van een verbond, dat reeds in de eeuwigheid was tot stand gekomen." (p.123).
Dis 'n ernstige dwaling. Christus tog staan van ewigheid af in bondsbetrekking met sy uitverkorenes. Die genadeverbond het geen ander doel as om die uitverkiesing te verwesenlik nie."5).

God het die genadeverbond opgerig om sy ewige Raadsbesluit te verwesenlik. Genadeverbond en uitverkiesing staan tot mekaar as oorsaak en gevolg, doel en middel. Tog neem dit nie weg dat daar tussen beide verskil is nie, 'n verskil wat daarin uitkom dat die uit­verkiesing individueel en die genadeverbond organies is."6). Tereg beweer dr. H. H. Kuyper:

"Een genadeverbond, dat niet vast ligt in de uitver­kiezing Gods, maar afhangt van onzen menschelijken wil, baat ons niets. Een genade die alleen de mogelijkheid der redding schenkt, troost onze zielen niet. . . . Een genadeverbond dat afhankelijk wordt gemaakt van onzen menschelijken wil, rooft ons alle zekerheid onzer zaligheid."7)

Hier kry ons die eerste punt waarop ons moet let. Maak ons die genade­verbond los van die uitverkiesing, dan kry ons 'n skewe verhouding tus­sen die belofte en die eis van die verbond, en dan word die genadever­bond 'n verkapte werkverbond, waarin die dade van die mens op die voorgrond staan.

Die tweede punt waarop ons hier moet let is die vraag: met wie is die genadeverbond opgerig? Wie is die bondelinge? Hieromtrent is daar tweërlei voorstelling onder Gereformeerde teoloë. Ten eerste kry ons te doen met hulle wat die verlossings- en genadeverbond onderskei. Hulle beweer dat die genadeverbond met die uitverkorenes opgerig is. Dan kry ons hulle wat één heilsverbond stel. Hulle beweer dat die genade­verbond met Christus opgerig is en in Christus met al die uitverkorenes.

Die eerste voorstelling word gedruk deur die beswaar dat die Here nie met sondaars 'n verbond oprig nie. Die tweede voorstelling laat die eienaardige van die verbondslewe tot sy volle reg kom, omdat 'n verbond gesluit word met 'n Hoof wat almal verteenwoordig, wat in die verbond begryp is. Die genadeverbond word dus aangegaan, soos dr. A. Kuyper tereg beweer, "met den Christus als zijnde middelaar en optredend als Hoofd van de uitverkorenen”.8) Christus is die Hoof van sy liggaam in wie alle uitverkorenes besluit is. Die verbond is dus gesluit met sy hele liggaam. "Derhalwe, sê Kuyper, niet in de eeuwigheid een verbond met Christus en in den tijd met de uitverkorenen, maar uitsluitend in de eeuwigheid met Christus als het Hoofd der uitverkorenen."9) In die ge­nadeverbond tree Christus op as die plaasvervanger van Adam, as die tweede Hoof van die menslike geslag. In die uitverkorenes onder Christus word die organisme van die mensheid en van die wereld self gered.10). Hierop kan nie te sterk nadruk gelê word nie.

Bondelinge in die genadeverbond is alleen hulle wat lewende lidmate is van Christus, wat deur die innerlike werking van die Heilige Gees uit die duisternis oorgesit is in die lig. Daaroor kan geen twyfel bestaan nie, dat die genadeverbond gesluit is met Christus en in Hom met almal wat in Hom begryp is.
Ds. Woelderink beweer in sy verklaring van die Doopsformu­lier dat daar wesenlike bondelinge is wat nie in Christus begryp is nie en dat 'n mens wel in Christus begryp kan wees sonder om uitverkies te wees.11). En dr. Heyns betoog:

"In dit verbond staat Christus niet als tweede partij tegenover den Vader, maar staat Hij met den Vader en den Heiligen Geest als eerste partij tegenover ons als tweede partij."12)

Verder leer dr. Heyns dat die genadeverbond "geen representerende Verbonds­hoofd" het wat vir almal handel en vir almal beslis nie. Die vredesraad en die werkverbond het wel so 'n Verbondshoof. Die tweede party was Abraham en sy saad, ook Ismael (!)[5] "De belijdenisschriften denken er niet aan, uitverkoren te zijn te maken tot vereischte om in het verbond te zijn".13) De gevaarlike konklusie waartoe dr. Heyns kom is dat die heils­goedere van die verbond aan al die kinders van die gelowiges geskenk word, want almal is bondelinge, "dus ook aan hen die niet uitverkoren zijn".14) Hier kry ons 'n baie gevaarlike bewering. Dis die sogenaamde kollek­tivistiese gedagte in die genadeverbond. Die bondelinge word nie beskou as in Christus begrepe te wees nie. Dit druis in teen 2 Tim. 1:9,10; Ef.1:4.

Tereg merk Calvyn op:
"Christus wordt door den Vader ons als een spiegel voor oogen gehouden, opdat wij in Hem onze verkiezing beschouwen"15).

Volgens dr. Schilder omvat die genadeverbond sowel die uitver­korenes as die nie-uitverkorenes: "Het is de Woordpoort, waardoor de Heere hen allen, uitverkorenen en niet-uitverkorenen, d.i. dus liefhebbers van Hem of haters van Hem; wedergeborenen of weder te baren menschen, en degenen, die nooit zullen geboren worden, doet binnengaan"16).

Dis moeilik te begryp wat die bedoeling hier is. Hierdie verbonds­kollektivisme verdedig met klem die gedagte dat alle gedooptes in die verbond begryp is en dat die verseëlde krag hulle almal tref. Maar ongemerk word die ryke inhoud van die verbondsbelofte veruitwendig. Teen hierdie rigting, wat al sterker in ons tyd word,[6] antwoord dr. A. Kuyper:

"Vraagt men: of het Verbond dan ook met niet-uitverkoren personen gesloten is, en of het verschil tusschen Verkiezing en Verbond dan daarin moet gezocht, dat in de Verkiezing alleen de verkorenen en in het Verbond ook de verworpenen begrepen zijn, dan moet van meet af een vermoeden van dien aard lijnrecht weersproken . . . Het genadever­bond is volstrekt nie een onzeker, maar integendeel een volstrekt zeker verbond, dat eeniglijk en uitsluitend op de uitverkorenen doelt. Bond­genoot in dat Verbond is niemand, dan wie genade ontving of voor genade bestemd is." [7]

As dit dan vasstaan dat die genadeverbond met Christus en in Hom met die uitverkorenes opgerig is, dan kom ons tot die vraagstuk: wat van hulle wat nie uitverkies is nie? Behoort hulle tot die verbond of nie? Ons het gesien dat die rigting van die verbondskollektivisme die ver­bond veruitwendig en almal, uitverkorenes en nie-uitverkorenes, deelge­note van die weldade van die verbond maak.
Dit spreek vanself dat die genadeverbond tydelik in hierdie aardse bedeling ook sulkes in hom op­neem, wat innerlik ongelowig bly en die geestelike weldade nie deelag­tig is nie. Soos die genadeverbond uitwendig sigbaar voor ons op aarde optree, val dit dus nie saam met die uitverkiesing nie.18). Dr. A. Kuyper onderskei tussen wesenlike bondgenote en werklike bondgenote. Hy sê dat wesenlike bondgenote alleen hulle is wat in Christus ingeplant is en die ewige saligheid deelagtig is of sal word. Die werklike bondgenote is hulle wat tydelik met hierdie kring van godsaliges in organiese verband staan.19). Hy spreek ook van egte bondelinge, wat slegs 'n deel is van die skare van uitwendige bondgenote.20).

Ons mag geen skeiding maak tussen die egte en skynbare bondgenote nie, om daarna die verbond alleen in die egte te gaan soek nie. Dan tog verwar ons verbond en uit­verkiesing. Ons mag geen skeiding maak nie, maar wel 'n onderskeiding. Dit het Augustinus reeds gedoen en dis deur ons geloofsbelydenis oorge­neem. Hierdie onderskeiding is dat die skyngelowiges wel in foedere is maar nie de foedere nie. Hulle is in die verbond maar nie van die ver­bond nie. Hierdie gemengde karakter van die verbond het sommige daartoe gelei om 'n onderskeid te maak tussen 'n uitwendige en inwen­dige genadeverbond. Dit het Witsius reeds gedoen. Hy maak selfs die gewaagde opmerking:

"Soo kan men niet ontkennen dat vele te dien opzichte bondgenoten zijn, welker namen nochtans in het Testament Gods niet en worden gevonden"21).

Die genadeverbond het wel 'n uitwendige en inwendige kant, maar dit bly een genadeverbond. Maar dit gee ons nog nie die reg om dit in twee dele te skei nie. Dit kan so maklik daartoe lei, dat die historiese gelowiges 'n wettige posisie in die kerk kry. Ons Geloofsbelydenis ken slegs goeie lede, in die sin van ware gelowiges, en huigelaars. Dis daarom beter om liewer nie van uitwendige en inwendige bondgenote te spreek nie, maar van ware en valse bondgenote.22). Ons mag dus nie veronderstel dat almal wat uit gelowige ouers gebore is wesenlike bondelinge is nie. Daar is Esau en Ismael wat wel in die verbond was maar nie van die verbond nie. Omdat ons oor die wese van die genadeverbond nie kan oordeel nie, moet ons na sy verskyning oordeel en handel. En dan moet ons met die oordeel van liefde[8] alle kinders van gelowige ouers bondelinge noem, totdat hulle later in leer en lewe bewys dat hulle dit nie is nie.23). Calvyn teken in sy kommentaar op Gen. 17: 7 aan: "Maar in die verborge heiligdom van God word niemand anders as seuns van God geag nie, as hulle in wie die belofte deur die geloof bekragtiging ontvang het"24).

Wie beweer dat die verbond alleen vir almal is wat kragtens geboorte daarin opgeneem is, en die uitverkiesing alleen vir hulle geld wat salig word, doen te kort aan die openbaring van die verbond. Die feit dat ons deur geboorte in die verbond 'n plek ontvang, wil nie sêdat ons daarin dieselfde plek ontvang nie. Daarom kan ons alleen tot die onderskeiding van 'n uitwendige en inwendige kant van die verbond kom.

§2. Die Beloftes van die Genadeverbond.
Na die voorafgaande sal ons nou ook beter die juiste verhouding van die belofte en die eis van die genadeverbond verstaan. Dis egter nodig om eers na te gaan wat ons onder die belofte van die verbond verstaan. Dis opmerklik dat in die kerklike stryd in Nederland dit veral gaan oor die beloftebegrip.

In die N.T. kry ons die woord epangelia vir belofte. In die O.T. is daar sprake van toesegging. Die begrip van sekerheid en vastheid is daaraan verbind. Die eerste openbaring van die beloftes kry ons in die moederbelofte in Gen.3:15. Ook by die geskiedenis van Abraham tref dit ons dat die verbond wat met hom opgerig is in niks anders bestaan as in beloftes nie. Ons lees in Gen.15:18: "Op die dag het die Here met Abram 'n verbond gemaak en gesê: Aan jou nageslag gee Ek hierdie land." Hier kry ons die verbond met 'n belofte. In Gen.17:4 word dit in 'n ander vorm herhaal: "Wat My aangaan, kyk, my verbond is met jou, en jy sal 'n vader van 'n menigte van nasies word." In 17:7 word die verbond wat die Here met Abraham oprig weer in die vorm van 'n belofte gegee. Die beloftes aan Abraham word telkens met die naam van 'n opgerigte verbond aangedui.

Dis dan ook opvallend dat die apostel Paulus, wanneer hy oor die verbond met Abraham handel, ge­durig van die belofte van God aan Abraham spreek, Rom.4:13,16,20. In vs. 21 kom die vastheid van die belofte uit: "Hy was ten volle oortuig dat Hy ook die mag het om te doen wat Hy beloof het." Ook Gal.3:16,17 en Hebr.11:39. Ook in die geval van Dawid word daar telkens van verbond gespreek, maar daardie verbond is alleen as belofte gegee. In Ef.2:12 sê die apostel dat die Efesiërs vroeër "vreemdelinge ten aan­sien van die verbonde van die belofte was." Waar die Heilige Skrif die woorde belofte en verbond deur mekaar gebruik, daar lyk dit of die ver­bond eensydig is. Maar ons sal later sien dat God ook eise stel. Hier wil ons met nadruk daarop wys dat die uitnemendheid van die genadeverbond daarin bestaan dat die beloftes daarin op die voorgrond staan.25). ­

Volgens die Heilige Skrif kan belofte nou eens 'n goddelike heils­toesegging aandui en dan weer die vervulling van daardie toesegging. As daar in Hand.13:23 staan dat God aan Israel volgens die belofte Jesus as Verlosser verwek het, dan slaan belofte hier op die goddelike heilswoord in die verlede, waarin die koms van die Saligmaker aangesê is. As die dissipels in Hand.1:4 die bevel ontvang om die "belofte van die Vader" te verwag, dan moet ons nie dink aan die toesegging van God nie maar aan die vervulling daarvan. So word belofte in die Heilige Skrif dikwels gebruik om die beloofde goed aan te dui. In Hebr.11:39 beteken die "verkry van die belofte" die verkry van die deur God in die belofte toegesegde heil self.26). Hier word die vervulling van die belofte ver­bind aan die belofte as heilstoesegging. Wat die inhoud van die beloftes betref lyk dit asof in Gods verbond met Abraham die materiële op die voorgrond staan.

Maar die aardse seëninge wat daarin beloof word ­moet gesien word as middel om die gemeenskap met God in die partikularistiese bedeling te verwerklik. Dit beteken dat die gemeenskap met God die vernaamste is. Tereg sê prof. Ridderbos: “Wat het verbond voor zegeningen en voor goederen bevatten moge, ten slotte is de eigenlijke inhoud der verbondsbelofte God zelf."27).

God self met al sy ryke weldade in Christus is die ryke inhoud van die verbondsbelofte. Die vraag is nou of hierdie verbondsbelofte aan almal toekom. Die verbond van Sinal het gelei tot die konstituering van 'n volk van God. Hierby was die bindende band louter uitwendig, nl. die nasionaliteit.[9] Die nuwe verbond waarvan Hebr.8 spreek lei tot die vorming van 'n nuwe volk van God, waarby die binden­de band suiwer innerlik is. Wie tot hierdie nuwe volk van God be­hoort, word bepaal deur die feit dat die wet van die Here in die hart geskrywe is (Jer.31:31-34). In hierdie nuwe verbond is die bondelinge hulle wat lewende lidmate van Christus is. Die kern van hierdie nuwe verbond is die versoende gemeenskap met God in Christus.

Hulle wat verbondskollektivisme voorstaan, leer dat 'n mens 'n wesenlike bondeling kan wees sonder om die versoende gemeenskap met God deur Christus te besit. Dit word in die genadeverbond beloof, en as hierdie belofte geglo word dan word dit ook verkry. So word aan die verbondsbelofte 'n kondisionele karakter toegeken, ,d.w.s. dit word van die geloof afhanklik gemaak. Volgens hierdie opvatting is alle kinders van die gelowiges op dieselfde wyse in die verbond begryp. Hulle ontvang almal in dieselfde sin die volle doop en die volle belofte. Volgens hierdie opvatting word die inwendige genade nie self met die verbond gegee en deur die doop beseël nie. Die inwendige genade word slegs in die vorm van 'n voor­waardelike belofte aan almal geskenk.

Dis duidelik volgens die Heilige Skrif dat die beloftes nie vir almal bestem is nie. Die nageslag van Abraham is volgens die belofte erfgename (Gal.3:29). Hulle wat kin­ders van die vlees is, is nie kinders van God nie, maar die kinders van die belofte word gereken as die nageslag (Rom.9:8). Skynbaar is Rom.9:4 hiermee in stryd. Daar sê die apostel dat aan Israel die beloftes behoort. Dis egter duidelik wat Paulus hier bedoel. Die belofte is aan Israel ge­gee, maar hulle was nie almal Israel wat uit Israel was nie. Daarom gryp die apostel terug na die uitverkiesing in die volgende verse. Die ware Israeliete het die verbond en die belofte gehad, en die ander nie.29)

As die belofte aan almal toekom, dan word die verbond veruitwendig en dan moet die belofte kondisioneel opgevat word. Vanaf Coccejus het hierdie deformasie al in die verbondsleer begin. Coccejus self het 'n kondisionele verbondsbelofte geleer.30). Die beloftes van God word kondisioneel gemaak. God bied aan almal genade en versoening aan. Of hierdie weldade ons deel word, hang dan van ons geloof af. "Gods verbondsbeloften," sê ds. Woelderink, "worden door ongeloof krachteloos gemaakt"31). Die beloftes word dán alleen verwesenlik wanneer daar by die bondelinge geloof is. Die verbond van God is dan 'n blote aanbod van 'n sekere vooruitsig wat verwesenlik kan word wanneer die mens deur die geloof die belofte aanvaar. Dit maak van die genadeverbond 'n verkapte werkverbond. Die mens kan dus deur ongeloof Gods ver­bondsbeloftes kragteloos maak.

Hierteen beweer ons dat die sogenaamde kondisies van die verbond nooit voorwaardes in die eintlike sin word nie. ­

Die belofte word nooit uitgehol tot 'n blote aanbod van genade nie 32). "Men zij dus op zijn hoede," se dr. Wielenga, "de belofte Gods niet te doen verflauwen tot een ‘misschien,’ maar haar te verstaan als reëele, ernstige aanbieding van genade, ja nog sterker, als een waarachtige aan­zegging des heils."33).

Die verbond lê metterdaad 'n feitlike band tussen God en mens waardeur nie slegs die toesegging maar die besit van die versoende gemeenskap met God in Christus geskenk word. Dis volkome waar dat die beloftes van die verbond deur die geloof aanvaar moet word, maar dis God wat die geloof in die hart van die bondelinge werk. En deur die geloof aanvaar hulle die beloftes. By Rom. 9: 9 teken prof Greydanus[10] aan:

"By een belofte hangt alles slechts af van den beloner, komt het enkel aan op den inhoud van het beloftewoord. Eene belofte is eene vrijmachtige beschikking, een souverein gegeven, dat zich doorzet, onaf­hankelijk van het doen van hem, aan wien de belofte gegeven wordt."

Dis dan ook nie onbedenklik om die vervulling van Gods beloftes te laat afhang van die mens nie.
Die Westminsterse godgeleerdes het in hulle toeligting van die Klein Kategismus al teen hierdie dwaalleer opgetree. Op die vraag: "hoe be­vatte het verbond met Christus de toepassing in zich"? het hulle geant­woord:

"Gelijk de verlossing en alle andere dingen daartoe behorende, tot Christus behooren in de toebrenging van de conditie, alzoo behoort de toepassing van de verlossing in al de weldaden en voorrechten die ontvangen worden tot de belofte"34).

Ons kom nou tot die Heilige Skrif.

Teenoor hierdie uitwendige, kondisionele verbondsbelofte stel Paulus in Rom.3:3 die wesenlike vast­heid van die genadeverbond. Dit bestaan daarin dat die ontrou van sommige die getrouheid van God nie kan vernietig nie. Paulus gaan hier uit van 'n radikale ander beskouing van die verbondsbelofte nl. dat die vervulling van die belofte juis nie van die dade van die mens afhanklik is nie. In Rom.4:16 sê hy dat alles uit die geloof is, sodat dit volgens genade kan wees en die belofte kan vasstaan vir die hele nageslag. In Gal.3:15-29 wys Paulus verder daarop. Die wet kan die belofte nie vernietig nie. Sy vervulling is onafhanklik van wat deur die wet van die mens geëis word. Volgens Gal.3:19 is die vervulling van die belofte geheel en al 'n daad van God. Prof. Greydanus teken hierby aan: "Het alleenwerkende van Gods genade komt bij de wet niet uit, doch bij Zijne belofte"35).

Die verbond bring 'n gewysigde verhouding tussen God en mens tot stand. Deur en in die verbond bind God Hom met 'n onverbreeklike band aan hulle wat in die verbond opgeneem is. Dan is hulle nie langer kinders van die toorn nie, maar is hulle voor Hom regverdig gereken en erfgename van die ewige lewe. Wie die belofte in kondisio­nele sin opvat versubjektiveer die genadeverbond. Die nadruk val dan nie meer op Christus nie maar op die Christen, nie meer op Gods trou­belofte nie maar op die mens.

Hierdie vraagstuk word nog meer verward as ons tot die verseëling van die beloftes kom. Die voorstanders van die kondisionele verbonds­belofte ontken dat die verbond inwendige genade skenk. Hieroor wil ons heel kort wees, want dit sou ons midde in die kerklike stryd van Nederland bring 36). Die voorstanders van die kondisionele verbonds­belofte beweer dat die doop uitsluitend 'n toekomstige moontlike genade verseël.

Die woorde van ons Doopsformulier: "in Christus geheilig" beteken dan slegs: reg te hê op die beloftes sonder om daarmee uit te spreek dat die bondeling werklik deur die bloed van Christus gewas is. "Heilig" slaan hier dan slegs op uitwendige verbondsheiligheid. 37). Dit druis in teen ons Heidelbergse Kategismus vraag 69: dat ons gewas is met die bloed van Christus; en vraag 70: vergewing van sonde te hê en dan om deur die Heilige Gees vernuut en geheilig te wees tot lede van Christus. Dit druis in teen die dankgebed na die doop. Daarin tog word God gedank vir reeds ontvange weldade. God word gedank dat Hy ons en ons kinders deur die bloed van sy liewe Seun Jesus Christus al ons sondes vergeef het en ons deur sy Heilige Gees tot lidmate van sy eniggebore Seun en daardeur tot sy kinders aangeneem het; en dat Hy dit aan ons met die heilige doop beseël en bekragtig. Hierin kan ons niks anders lees nie as dat die doop ook inwendige genade beseël en bekragtig. Die voorstanders van die kondisionele verbondsbe­lofte sê: hier dank die kerk vir wat hom in die belofte geskenk is, maar dit wil nie sê dat die vervulling van die belofte ook plaasgevind het of sal plaasvind nie; dit hang heeltemal daarvan af of die belofte eenmaal deur die kinders in die geloof aanvaar sal word.38).

Hierteenoor beweer ons dat die sakrament dien tot verseëling van die geloof; dus van die inwen­dige lewe wat reeds aanwesig is. Abraham het die teken van die besny­denis ontvang as 'n seël van die geregtigheid van die geloof (Rom.4:11).[11] Hy was reeds geregverdig "toe hy nog nie besny was nie," en die besnydenis het hom nie die vooruitsig op regverdiging gegee nie, maar het die reeds aanwesige regverdiging beseël.39). Die doop gee dus nie slegs reg op die verbondsweldade nie, bied hulle nie slegs aan nie, maar verseël hulle as reële genade. Die woorde "in Christus ge­heilig" kan niks anders beteken as om deur die Heilige Gees geheilig te wees nie 40). Dis dan ook die opvatting van Calvyn. Ds. van der Vegt laat deurskemer dat Calvyn die belofte van die genadeverbond kondi­sioneel opvat 41). Tog is die opvatting van Calvyn baie dieper. Hy sê dat deur die doop ons aanneming aan ons verseël word, sodat ons tot die kinders van God gereken word. 42). In sy Institusie sê hy dat die kinders van die gelowiges nie gedoop word dat hulle dan eers kinders van God sou word nie 43). Hulle is reeds deur die doop in die kerk opgeneem.

Dit het die Westminster Confession of Faith reeds in 1647 erken en bely. In cap. XXVIII:
"Baptism is a sign and seal of the covenant of grace, of our ingrafting into Christ, of regeneration, of remission of sins and of giving us up unto God through Jesus Christ, to walk in newness of life" 44).

Dis ook die opvatting van Beza en Justinus Martyr Walaeus skrywe:

"Want ook in die kinders beweer ons dat mens uit krag van die goddelike seëning en van die evangeliese verbond die aanwesigheid van die saad en die gees van die geloof en van die bekering moet vasstel"45).

Van hierdie skriftuurlike rigting, dat die doop 'n verseeling is van reële genade, is almeer afgedwaal. Dr. Bavinck merk op in sy artikel: "De Eerste Doopvraag":

"Practisch resultaat was, dat langzamerhand alge­meen in de kerk de opvatting gehuldigd werd, dat de woorden in Christus geheiligd in voorwerpelijken, uitwendigen, verbondmatigen zin waren te verstaan. Deze uitlegging heeft zich staande gehouden tot op dezen dag."

Met hierdie probleem is daar eeue lank geworstel. Selfs á Brakel kon nie tot helderheid kom nie. Nou eens beweer hy dat sakramente aan die regte genieters beseël al die beloftes van die Evangelie, al die goedere van die genadeverbond, Christus met al sy volheid, "dat zij daaraan deel hebben" 46); en dan weer beweer hy: "waar de geheele kracht des doops is dat kind te verzegelen het verbond der genade en al zijne beloften, niet dat het die heeft, maar dat het recht aan die heeft" 47). Prof. Heyns soek die oplossing in tweërlei toepassing van die heilsgoedere. Hulle word aan almal in die verbond geskenk, maar hulle word nie aan almal deelagtig gemaak nie 48). Dit is egter geen oplossing nie. Die verbondsbelofte gee ons nie slegs reg op die heilsgoedere nie, maar skenk ons hulle, maak hulle tot ons werklike besit.[12]

§3. Juiste Verhouding van Belofte en Eis.
Die oplossing van hierdie probleem lê ons insiens in die juiste verhouding van die verbondsbelofte en die verbondseis. Om hierdie verhouding te kan vasstel, is dit nodig om eers korteliks na te gaan wat ons onder verbondseis verstaan. Die verpligting wat God op Hom neem in die verbond is die belofte en die verpligting wat Hy aan die mens oplê is die eis van die verbond. In die werkverbond het God die kondisie gestel: God sal die ewige saligheid skenk op voorwaarde van wetsvolbrenging. Ook in die genadeverbond stel God eise. Die Here gee aan Abraham sy beloftes, maar Abraham moet in opregtheid voor die aangesig van die Here wandel. God wil ons getroue Verbonds-God wees, maar ons staan voor die eis van geloof en bekering. Waar dit in die werksverbond gaan om die verdienste van die mens,[13] daar staan in die genadeverbond die beloftes op die voorgrond. God bly die eis stel dat ons Hom met 'n opregte geloof sal aanhang, maar Hy self skenk ons die geloof as ‘n gawe (Ef. 2: 8).

By die voorstanders van die kondisionele verbondsbelofte kom die geloof enkel voor as voorwaarde en as eis, nie as kenmerk en as gawe nie. Die geloof word deur die belofte nie gewaarborg en nie deur die doop verseël nie. Die ongelowige kinders van die verbond is volgens hulle in dieselfde volle sin bondelinge, en die belofte kom op dieselfde wyse aan hulle toe. Die geloof is volgens hierdie opvatting iets wat by die verbond bykom, dog dit behoort nie tot die wese van die verbondsbetrekking nie. Die laaste beslissing in die verbond lê dus by die mens en nie by God nie. 49). Daarom is die volgende uitdrukking van dr. Honig gewaagd:

"Immers eischt God dat de mensch in het geloof zijn verbond aanvaarden, dat hij getrouw het verbond bewaren en over­eenkomstig den regel van het verbond wandelen zal" 50).

Die mens aan­vaar nie deur die geloof die verbond nie. Ons kinders word as lidmate van Christus daarin gebore., Die geloof is geen voorwaarde van die ver­bond nie maar 'n gawe van God.[14] Wanneer die belofte kondisioneel is, kan sy vervulling ons slegs in die weg van geloof geskenk word. Maar dan volg daaruit, dat dit deur ongeloof verhinder en onmoontlik gemaak kan word. Dis waar, die ouer Geref. dogmatici het sonder beswaar die term "verbondseise" of "verbondsvoorwaardes" gebruik, maar omdat die Remonstrante geleer het dat die mens deur eie krag tot geloof en bekering kan kom en self sy saligheid in die genadeverbond verdien, is die term gewysig en is daar gespreek van weldade van die verbond. Die geloof is geen kondisie of eis nie, dis 'n weldaad van die verbond. Dis waar dat God sy eis stel maar dis die eis van gehoorsaamheid. Dr. A. Kuyper gee ons insiens die suiwere standpunt weer as hy sê:

"Nu spreken wij bij het verbond niet van geloof maar van trouw. En de idee van het genadeverbond is zoo zeer op den achtergrond gekomen omdat men enkel bij God en niet ook bij God sprak van trouw, maar in plaats daarvan van geloof. Toch, trouw is de conditie van het genadeverbond. Het verplicht tot trouw (Ps. 89:50; Klaagl.3:23; Spr.13:17; Openb.3:14)" 51).

Vergun ons nog hierdie aanhaling van dr. Kuyper: "Voorwaardelijk is dit genadeverbond nooit. God geeft alles. Alles om niet. En niets van wat God geeft is afhankelijk gesteld van de contrapraestatie des menschen" 52).

Hiermee stem dr. H. Bavinck saam. Hy sê: "Eigenlik zijn er in het gena­deverbond geene eischen en geene voorwaarden. Want God geeft wat Hij eischt; Christus heeft alles volbracht en ook wedergeboorte, geloof en bekering" schoon Hij ze niet in onze plaats volbracht, toch voor ons verworven."").

God stel dus wel 'n eis maar Hy gee ook wat Hy eis. By die voorstanders van die kondisionele verbondsbelofte is die ge­loof nie in die vervulling van die belofte begryp nie. Dis geen vrug en gevolg van die belofte nie, maar dit staan heeltemal selfstandig, volkome korrelaat naas die belofte. Die vervulling van die belofte word in strikte sin ondergeskik gemaak aan de geloof. Die volle belofte kan deur ongeloof weerstaan word. Hier is die crux van die hele vraagstuk. Die belofte en die vervulling van die belofte word van mekaar geskei. Dan kry ons wat dr. Ridderbos noem “ 'n neonomistisch Verbondscollecti­visme," 54).

Ons mag ons die belofte en die geloof nooit korrelaat voor­ stel nie. Ons kan wel spreek van bepaalde voorwaardes, waaraan die koms van die belofte gebind is; dog hierdie voorwaardes word deur die belofte self vervul. Dis die juiste verhouding van belofte en eis. Die geloof is geen eis nie, maar is slegs die weg waarin die belofte vervul word. In sover kan dit voorwaarde van die vervulling van die belofte genoem word. Maar dit beteken nooit dat die ongeloof die vervulling van die belofte kan teëhou nie. Want ook die vervulling van hierdie voorwaarde is in die belofte begrepe.

Een ding moet ons goed in die oog hou en dit is dat God al die gawes van sy genade skenk in die weg van die verbond. God gee Hom­self aan ons en die eis is dat ons ons aan Hom gee. Dis heeltemal iets anders as om die gawes van God deur die geloof te aanvaar. "God zegt ons toe in Christus onze zonden weg te nemen," sê dr. Aalders: “en daardoor den slagboom te verwijderen die ons van Hem scheidt, om dan, als geheel en ten volle, al zijne goedheid en macht ten onzen behoeve aan te wenden, voor tijd en eeuwigheid. Maar wij hebben de roeping om dien Christus en de verzoening onzer zonden door zijn bloed geloovig aan te nemen en God als onze Vader in dien Heiland te vertrouwen en lief te hebben, en met heel ons hart en leven aan zijn dienst te geven" 55).

Hier het ons kragtige taal van 'n man, wat die juiste verhouding van belofte en eis in die verbond gevind het. Hier blyk dit so duidelik dat die gelowige aanneming van Christus en die versoening van ons sondes deur sy bloed vrug is van die verbondsbelofte. Maar dan volg hieruit dat iemand wat nie uitverkore is, nie gelowig is nie, geen reg het op Gods belofte van genade. Want dit sou beteken dat daar buite Christus om enige reg was op Gods genade. Die buitengewone generale sinode van die Geref. Kerke in Nederland het die skriftuurlike standpunt in hul verklaring opgeneem. Punt 2 lui as volg:

"In dit verbond komt de Heere tot ons met de belofte des heils en op grond daarvan met den eisch tot geloof en bekering."

Hierdie eis tot geloof en bekering kan verkeerd opgevat word soos ons reeds ge­sien het. Geloof en bekering is feitelik weldade van die verbond en nie eise nie. Hierdie beswaar word egter ondervang deur wat daar nou volg:

"Deze beide, belofte en eisch, zijn op zulk een wijze aan elkander verbonden, dat de menschelike verantwoordelijkheid ten vol1e wordt ge­handhaafd en nochtans de Heere in zijn verbond niet afhankelijk is van het doen des menschen. In de belofte immers betuigt Hij niet alleen, dat een iegelijk die in den Zoon gelooft het eeuwige leven heeft, maar zegt Hij ook den Heiligen Geest toe, die het geloof werkt, waardoor Hij ons Christus en al zijn weldaden deelagtig maakt. Dienovereenkomstig werkt Hij in zijn uitverkorenen hetgeen Hij van hen eischt, vervul1ende aan hen al de beloften des verbonds, rekende niet ‘de kinderen des vleesches,’ doch ‘de kinderen der belofte’ voor het zaad" 56).

Hierdie verklaring is ook goedgekeur deur die Geref. Ekumeniese Sinode van Grand Rapids, 1946. Hier word dit duidelik verklaar dat die Here in sy uitverkorenes werk wat Hy van hulle eis. Hiermee is die verbondskol1ektivisme verwerp. Hier word duidelik verklaar dat die Here aan die uitverkorenes al die beloftes van die verbond vervul. Hiermee is die kondisionele verbondsbelofte verwerp. Mag hierdie verklaring rus in die onstuimige gemoedere bring.

§4. Sekerheid en Verantwoordelikheid.
Ons moet tenslotte nog die aandag vestig op die sekerheid en verantwoordelikheid, wat hierdie verhouding van belofte en eis ons gee. Die belyers van die uitwendige verbond met sy kondisionele verbondsbelofte meen dat elkeen wat hulle standpunt betwis die sekerheid van die geloof in die gemeente sou wegneem. Dit moet ons beslis betwis. Wie die verbondsbelofte kondisioneel opvat, kan daaraan geen sekerheid ontleen nie. Juis deurdat hulle die belofte van die verbond algemeen maak, hef hulle die sekerheid van die vervulling op. Die egte sekerheid rus juis in die onvoorwaardelikheid van die verbond en in die wetenskap dat die geloof in strikte sin geen voorwaarde is nie, maar 'n gawe of weldaad van die verbond.

As dit vasstaan dat die verbond op Christus bevestig is, dan staan dit ook vas, dat dit Gods werk alleen is. Christus was van ewigheid af die Borg, wat die vervulling van die verbond op Hom geneem het. Hy is die Fondament van die verbond. Al die geroepenes tot die ewige lewe tog word gebou op die fondament van die apostels en profete, waarvan Christus self die hoeksteen is (Ef.2:20). Hy is die vervulling van die verbond, want alle beloftes van God is in en deur Christus vervul. Hulle is in Hom ja en amen (2 Kor.1:20). Christus is die waarborg van die werk wat die Vader aan Hom gegee het. Niemand sal een van sy verbondskinders uit sy hand ruk nie.
Ons mag op Gods beloftes pleit as op 'n gegewe reg.

Ons kan vastelik daarop staatmaak, dat hulle vervulling seker sal wees want Hy wat dit beloof het is getrou (Hebr.10:23). "Als God iets slechts belooft, sê dr. A. Kuyper jnr. in sy troosvol1e boek - De Vastigheid des Verbonds, dan is het toch even vast als een met teeken en zegel gestaafd verbond" 57) (Deut.7: 9). "En dat," so vervolg hy "is het zalige van het geloofsvertrouwen in het leven des verbonds, om God den Heere te mogen kennen als een God van onbezweken trouw, als den Almachtige, die het doen kan en ook gewisselijk doen zal" 58).

Waar ons op die troosvolle sekerheid van die verbond gewys het, daar kom ons nou tot die verantwoordelikheid van die verbondskind. Dit lyk asof volgens ons verbondsbegrip God alles doen en die mens niks te doen het nie. Werk ons verbondsbegrip geen valse lydelikheid in die hand nie?

Prof. Vos wys op die verbondsplig, as hy sê:
"Het nieuwe leven, door Christus verwor­ven, moet in actie en tot ontwikkeling worden gebracht, door den prikkel der dankbaarheid op het vernieuwde zedelijk bewustzijn te laten werken" 59).

Dan kom die verantwoordelikheid van die verbondskind. Hier merk dr. H. H. Kuyper tereg op:

"Wanneer de kerk zegt: op grond van het verbond Gods, waarin gij geboren zijt, heb ik u te houden voor een kind Gods, dan geschiedt dat niet om u te zeggen, dat al gelooft ge niet en al komt ge niet tot bekering, ge toch een erfgenaam van het rijk Gods zijt, maar juist omgekeerd, om u te vermanen dat uit uw geloof en bekering blijken moet, dat ge waarlijk zijt wat de kerk naar het oordeel der liefde van u hoopt. Hoe hooger en heerlijker de eeretitel is, dien de kerk u schenkt, hoe ernstiger en grooter uw verantwoordelijkheid is, of ge met­terdaad aan dien eeretitel beantwoordt.'' 60).

Die genadeverbond is in sy wese eensydig, monopleuries. Eers gee God Hom aan ons en dan vervul Hy met die belofte sy weldade. Maar dis bestem om tweesydig, dipleuries te word. Ons word deur God in die verbond ook vermaan en verplig tot 'n nuwe gehoorsaamheid, dat ons die enige en waaragtige God moet aanhang, betrou en van ganser harte liefhê. Die genadeverbond maak die mens nie dood nie, en behandel hom nie soos 'n stok en 'n blok nie, maar neem die mens geheel en al op met al sy vermoëns en kragte, na siel en liggaam, vir tyd en ewigheid. Dit ver­nietig nie sy krag nie, maar ontneem hom sy onmag. Dit maak sy wil nie dood nie, maar maak hom vry van die sonde. Dit herskep die ganse mens en laat hom dan, deur die genade vernuut, vry en selfstandig met sy hele siel en gees en liggaam Gods liefhê en hom aan Hom toewy. 61).

Die genadeverbond maak die verbondskind dus selfwerksaam. Dit ken geen valse gerustheid nie. Die kerk het dan ook 'n ernstige roeping om te wys op die eis van die verbond. "Onbekeerdheid," se prof. G. Wisse, is een schandvlek tegenover Gods verbond en kerk.'' 62).
Kinders van gelowige ouers moet vermaan word om te beantwoord aan die eis van nuwe gehoorsaamheid. Ons staan hier voor 'n probleem wat ons nooit kan oplos nie: as iemand in God glo en Hom dien dan is dit alleen te dank aan die soewereine beskikking van God; en as iemand nie glo nie en verlore gaan, dan dra hy die gevolge van sy eie skuld.

So stel die Heilige Skrif en ons belydenisskrifte dit voor. Ons moet die soewereine beskikking van God bely en daarnaas ons eie verantwoorde­likheid. Die onvoorwaardelike verbondsbelofte maak ons nie lydelik nie. Nee, genade is aktief, werksaam. Daarom moet die kerk die verbondskinders opwek tot geloof, tot aanvaarding van die beloftes van die verbond om aan die eis van die verbond te beantwoord. Die opwekking kan en moet so kragtig moontlik wees. Ons mag 'n beroep doen op die verbond, waarin die Here verklaar het dat Hy onse God sal wees. Die verbond is 'n band, waardeur God Hom aan ons bind en ons aan God gebind word. Daarom moet ons daarvoor waak dat nooit by verbondskinders die indruk gewek word asof 'n louter uiterlike gehoorsaamheid voldoende sou wees nie. Tot elke verbondskind kom die eis van selfondersoek, selfbeproewing. Die apostels het dit nooit nagelaat om die gemeente tot selfondersoek te vermaan nie.

So skryf Paulus aan die Korintiers: "Ondersoek julself of julle in die geloof is, stel julself op die proef", (2 Kor.13:5). Die apostels het van die gedagte uitgegaan dat die gemeente uit nuutgebore kinders bestaan, uit gelowiges, uit geestelike mense. Tog neem dit nie weg dat die mens moet ondersoek of dit alles in waarheid van hom gesê kan word, en of dit ook van hom persoonlik geld. Teen hierdie valse gerustheid in die verbond het Jesus reeds getuig. Ons lees in Joh.8:39:
"Hulle antwoord en sê vir Hom: ons vader is Abraham. Jesus sê vir hulle: As julle die kinders van Abraham was, sou julle die werke van Abraham doen."

In 2 Kor.5:20 vermaan die apostel die gemeente: "Ons tree dan op as gesante om Christus ontwil, asof God deur ons vermaan. Ons bid julle om Christus ontwil: Laat julle met God versoen."
Uit die regte verbondsbeskouing volg die eis tot geloof en bekering. Dis verbondsweldade wat ons in die belofte geskenk word. As ons kinders van die belofte is, moet dit uit ons lewe blyk. Juis omdat die verbondskinders seuns en dogters van God genoem word, het God 'n dubbele reg op die liefde van hulle hart. Hulle het die teken van die verbond ontvang dat hulle aan God behoort en nie aan die wêreld nie. "De onderstelling," sê dr. H. H. Kuyper: “waarvan de kerk in den kring van het genadeverbond heeft uit te gaan, verzwakt dien eisch niet, maar versterkt dien veeleer. Indien de kerk het zaad des verbonds voor wedergeboren te houden heeft, dan moet te meer er op worden aangedrongen dat de werkelijkheid dier wedergeboorte uit een waarachtig geloof en een wandelen op den weg der bekering blijken zal" 63).

Die skyngelowiges mag die verbond nie as 'n kussing gebruik om maar heerlik daarop te slaap nie, maar, hulle moet ernstig vermaan word om tot waaragtige bekering en tot 'n daad werklike geloof te kom.
Ons eindig met te verwys na die Verklaring van die Sinode van die Geref. Kerke van Nederland in 1946. Punt V lui:
"Het verbond des Heeren verplicht een ieder zich steeds ernstig te beproeven, of hij wel waarlijk in den Christus Gods gelooft en de vruchten der dankbaarheid voortbrengt; want de Schrift zegt, dat alleen die geloofd zal hebben en gedoopt zal zijn, zal zalig worden" 64).

* * * * ***********************************

Ek gevoel dit as 'n groot eer en sware verantwoordelikheid dat ek my volle aandag nou mag toewy aan die groep van dogmatologiese vakke wat aan my toevertrou is. Dis my 'n groot vreugde om steeds meer en meer in die dieptes van God in te dring vir sover dit Hom behaag het om dit aan ons te openbaar. Ek wil dan ook hiermee my dank uitspreek aan die eerw. Kuratorium en die ander eerw. lede van die Kieskollege, asook aan die Raad van die P.U.K. vir C.H.O. vir die vertroue wat hulle in my gestel het. Dis 'n gewigvolle roeping wat u my opgelê het, 'n roeping wat ek na biddende oorweging opgevolg het. Ek vertrou dat ek met die genade en krag van die Here my gewigvolle taak sal kan volbring. Die Here het my die krag en genade gegee om 25 jaar lank as predikant op te tree.

Onder die seënende hand van die Here kan ek betuig dat die Here sy belofte aan my bewaarheid het nl. dat ons arbeid nie tevergeefs in die Here is nie. Daar het in die afgelope 25 jaar 'n groot uitbreiding van ons kerk plaasgevind, en ook 'n groot uitbreiding op ons sending­veld[15] waaraan ek 'n leidende aandeel mog hê. Ek gevoel my gebind met bande van innige liefde aan die gemeentes, waar ek mog arbei. 'n Woord van besondere dank en waardering aan die kerkraad en gemeente van Pretoria-Oos waar ek so 'n geseënde arbeidskring gehad het en waar ek 17 en ‘n half jaar mog arbei. Die verblyf in die midde van die gemeente van Pretoria-Oos het my lewe verdiep en verinnig, iets wat my baie goed te pas sal kom in my gewigvolle werk van opleiding van aanstaande herders en leraars vir ons kerk.

Ek hoop om aan die verwagting te beantwoord wat my kollega, dr. B. J. de Klerk, in sy bevestigingsrede uitgespreek het om alles te doen volgens die volmaakte bestek wat die Here aan ons geopenbaar het.

Hooggeleerde dr. J. D. du Toit, aan u is ek baie verskuldig. Die grootste deel van my teologiese opleiding het ek geniet onder u bekwame leiding. Die erns en besieling wat daar van u kolleges uitgegaan het, het 'n blywende indruk op my gemaak en was 'n besieling vir my heilige amp. Ek gevoel my klein om in u plek in ons Teologiese Skool te staan en u opvolger te wees. Ek het 'n groot verantwoordelikheid op my geneem, maar met die genade van die Here hoop ek om te voldoen aan die ver­troue wat in my gestel is, al is dit dan op my manier en met my gawes. Waar u van aktiewe diens nou afgetree het, mag die Here u en u eggenote nog lank spaar om nog verder 'n seen vir ons kerk en volk te wees.

Hooggeleerde rektor van die P.U.K., prof. F. Postma, ook aan u is ek baie verskuldig. Onder u bekwame leiding mag ek my propedeutiese studies voltooi aan die P.U.K. Ek wil u ook verseker dat ek ywerig my sal toewy aan die dogmatiek en ander vakke wat aan my nog mag toevertrou word aan die P.U.K. Daar was 'n tyd toe ons van insig ver­skil het, maar ek het my neergelê by die beslissing van ons sinode en ek bied u my hartlike samewerking aan. Mag ons dit belewe dat die P.U.K. 'n selfstandige Christelike Universiteit sal wees. Dit sal die kroon op u werk sit.
Aan u, kollegas, medeprofessore van ons Teologiese Skool, bied ek my hartlike samewerking aan. Mag ons met die krag van die Here ge­samentlik arbei tot die opbou van ons Skool. Ek reken op u steun en samewerking. So reken ek ook op die steun en samewerking van die professore en lektore van die P.U.K. Ons het in hierdie dae van ongeloof 'n heerlike taak om saam te werk aan die opbou van 'n Christelike wetenskap.

Aan u, studente van altwee inrigtings, wil ek graag my hulp aanbied om, waar dit nodig is, leiding aan u verenigingslewe te help gee. Ek sal meer intiem in aanraking kom met u as teologiese studente, en ek wil graag waar ek kan 'n raadsman vir u wees in die moeilikhede waar­mee u in u studie te kampe het. U moet straks in die volle kerklike lewe met al sy probleme staan, en u sal met baie probleme kennismaak. Mag u opleiding alhier vir u 'n ware oefenskool vir u kerklike loopbaan wees. Laat ons in ons kerklike lewe daaraan dink:

"Hy is aan sy verbond gedagtig.
Hy het sy volk bevry, bewaak,
Vir ewig sy verbond gemaak."
Ek het gesê.

Aantekeninge
1) Dr. J. D. du Toit - Het Methodisme, p.149.
2) Dr. H. H. Kuyper - Hamabdil, p.17.
3) Uit het Woord, V, p.180.
4) Geref. Dogmatiek 3, III, p.239.
Vgl. ook dr. A. Kuyper jnr. - De Vastigheid des Verbonds, p.72.
5) Dr. H. H. Kuyper - Hamabdil, p.23.
6) t.a.p., p. 24,44.
7) t.a.p., p.54. Verder: Dr. H. A. van Andel - Godsdienst en Wetenschap, p.261; Dr. A. Kuyper jnr. - De Band des Verbonds, p.25; Bavinck - Geref. Dog­matiek 3, III, p.241,243; Dr. G. Vos - De Verbondsleer in de Geref. Theologie, p.45.
8) Locus de Foedere, p.131,143.
9) t.a.p., p.143.
10) Bavinck, t.a.p., p.243.
Ook Dr. A. Kuyper jnr.- De Vastigheid des Verbonds, p.77. Tereg merk dr. Vos op: "Dewijl de toepassing des heil door Christus en van Christus uit haar een grondbeginsel is, zoo heeft de gereformeerde theologie met recht deze toepassing onder het gezichtspunt van een ver­bondseisch gesteld, die tot den Middelaar kwam en voor welks vervulling Hy Borg geworden is," De Verbondsleer in de geref. theologie, p.29.
11) Ds. J. G. Woelderink - Het Doopsformulier, pp.116,145,161,171 v.v.
12) W. Heyns - Geref. Geloofsleer, p.122.
13) t.a.p., p.123,130,140.
14) t.a.p., p.131,132.
15) Kyk dr. S. P. Dee - Het Geloofsbegrip van Calvyn, p.141.
16) Looze Kalk, Afl. 2, p.4,5.
17) Uit het Woord, V, p.180.
18) Dr. H. H. Kuyper - Hamabdil, p.67.
19) Uit het Woord, V, p.182,183.
20) t.a.p., p.194.
21) De Verbonden Gods, uitg. 1716. Bk. III, hf.1, §5.
22) Dr. H. H. Kuyper, t.a.p., p.149. Dr. A. Kuyper - Loc. de Foedere, p.134,153. Dr. Bavinck - Dogm. 3, III, p.244.
23) Dr G. Ch. Aalders - Het Verbond Gods, p.218.
24) Die Latynse teks lui: "sed in arcano Dei sacrario. non alii censentur Dei
filii quam in quibus fide rata est promissio." Kyk o.o.k dr. L. van der Zanden - Het Genadeverbond, p.133,114.
25) Dr. A. Kuyper jnr. - De Vastigheid des Verbonds, p.109.
26) Dr. H. N. Ridderbos - De Belofte van het Genadeverbond, p.8.
27) Abraham, de Vriend Gods, p.258.
28) De Belofte van het Genadeverbond, p.6.
29) Prof. G. Ch. Aalders - Het Verbond Gods, p.206.
30) De Leere van het Verbond Gods, uitg. 1689, par.184.
31) Het Doopsformulier, p.164.
32) Dr. E. Smilde - Een Eeuw van Stryd over Verbond en Doop, p.87,88.
33) Ons Doopsformulier, p.148.
34) De Leer der Waarheid, uitgegee deur Alex Comrie, p.107.
35) Commentaar op Galaten, p.235. Ds. H. Meulink se in sy Kerkreformatie, p.12: "De belofte des heils komt, als ze ons in het verbond wordt geopen­baard, niet anders tot ons dan in conditioneelen vorm." Hierteenoor sê Ds. J. C. Brussaard - De Heilige Geest en de Genademiddelen, p.28 dat ons nie te sterk die nadruk op die geloof as voorwaarde moet lê nie, terwyl die geloof as gawe op die agtergrond tree.
36) Ek wil hier verwys na my Art. oor Verbond en Doop in Koers, Junie 1946.
37) Kyk Ds. C. Veenhof - In den Chaos, p. 51. Ons verwys hier vir die uitvoerige weerlegging van hierdie dwaling na Dr. B. Wielenga - Ons Doopsformulier, pp.265-297.
38) Dr. H. N. Ridderbos - De Belofte van het Genadeverbond, p.24.
39) t.a.p. p. 25. Dr. B. Wielenga, t.a.p., p.152.
40) G. Kramer- Het Verband van Doop en Wedergeboorte, p.310.
41) Het Verbond der Genade by Calvyn, p.50.
42) Corp. Ref. XXXVI, p.483: "Baptismo nobis adoptionem nostram obsignari, ut censeamur inter Dei fiIios."
43) Institusie, IV,15,22. Dis lynreg in stryd met wat Wesley beweer. Ons
lees in Catechisms of the Wesleyan Methodists, II, Ch. IX. §2: "They bap­
tized infants have the outward advantages of the Christian Church, and all the spiritual blessings of the covenant are assured to them for the future when they shall comply with the terms of the gospel."
44) Die oorspronklike teks lui: ,,verum etiam ut signem eidem sit, et sigillum cum foederis gratiae, tum suae in Christum insitionis, regenerationis, remis­sionis peccatorum, ac sui ipsius Deo per Christum dedicationis, ad ambulandum in vitae novitate."
45) Synopsis Purioris Theologiae Disp., XLIV, 27,29: "idque tam in infantibus foederatis, in quibus ex vi divinae benedictionis et foederis Evangelici, semen et Spiritum fidei ac resipiscentiae statuendum esse, contendimus."
46) Redelijke Godsdienst, cap. XXXVIII, par 15.
47) t.a.p., Cap. XXIX, par 24. Kursivering is van my.
48) Geref. Geloofsleer, p.132.
49) Dr. H. N. Ridderbos, t.a.p., p.17.
50) Handboek Geref. Dogmatiek, p.438.
51) Loc. de Foedere, p.153.
52) t.a.p., p.134.
53) Geref. Dogm. 3, III, p.242.
54) t.a.p., p.17.
55) Het Verbond Gods, p.192.
56) Acta van de Buitengewone generale Synode van Geref. Kerken in Neder­land, 22 Jan. - 8 Maart 1946, p.49.
57) p.110.
58) t.a.p., p.197.
59) De Verbondsleer in de Geref. Theologie, p.51.
60) Hamabdil, p.177.
61) Dr. H. Bavinck, Geref. Dogm. 3, III, p.242. Kyk ook Dr. A. Kuyper­
Uit het Woord V, p.163 Dr. H. A. van Andel - Godsdienst en Wetenschap, p. 274.
62) Schriftuurlike Kerkbesef, p.65.
63) Hamabdil, p.192.
64) Acta van de Buitengewone Generale Synode, 1946, p.50.

[1] Geneem uit “KOERS” van Februarie 1949, deur die WESTELIKE STEM, Potchefstroom. Die eindnotas aangedui met ‘n nommer gevolg deur ‘n enkel hakie [bv. 1) ] is deel van die oorspronklike teks. Die eindnotas aangedui met 'n nommer in dubbelhakies geplaas (bv. [1]), is opmerkings van Slabbert Le Cornu wat bygevoeg is.
[2] Dit is prof.dr. JD Du Toit, beter bekend as Totius.
[3] “Terwyl God die verbond gesluit het met Abraham en sy nageslag, het Hy van die begin af – van vóór Isak se geboorte – sy vrymag gehandhaaf om soewerein te besluit wie tot die verbondsnageslag sal behoort. Terwyl God aan Abraham die verbondsbelofte van ‘n geseënde nageslag gegee het, het Hy van die begin af in sy verbond sy vrymag gehandhaaf om deur eie beskikking en verkiesing te bepaal wie die nageslag na die belofte sal wees. Van die begin het God sy verbond só gesluit dat alleen dié kinders van Abraham, d.i. alleen dié lede van die volk Israel wat Hý uitverkies het, wat Hý na sy voorneme en welbehae as kinders van die belofte verkies, dat alleen húlle as die kinders van die belofte gereken sal word as die nageslag, as die hele nageslag. Die beginsel van verenging is die vrymagtige uitverkiesing van God met sy twee kante: die vrymagtige welbehae in diegene wat die verbondsvolk vorm en die vrymagtige uitsnyding uit die volk van diegene wat nie tot die nageslag gereken word nie. … Alle oorsaaklikheid lê volkome in God se hand en in God se vrymagtige uitverkiesende welbehae.” (JC Coetzee, Volk en Godsvolk in die Nuwe Testament, Potchefstroom: Pro-Rege. 1965: 166)
[4] Hierdie dr. W. Heyns - professor in Dogmatiek aan die Christelike Gereformeerde Kerk in die VSA in die eerste helfte van die 20ste eeu - moet nie verwar word met dr. J.A. Heyns van die NGKSA nie.
[5] Calvyn skryf in sy kommentaar op Gen.16:11 dat die verbond van die ewige lewe nie aan Ismael behoort het nie.
[6] Ek vermoed dat deur die pamflet van D. Postma, Prediking en Verbond (1980, Potchefstroom: CJBF), die kollektivistiese verbondsgedagte sterker begin word het in die GKSA. Postma (oorlede in 2004) volg W Heyns se verbondsidees na (p.9). Hy meen die verbondsbeloftes kom almal wat gedoop is toe (p.12,37); maak die belofte los van die vervulling (p.13,37); sien die verskil in die verbond in die gehoorsaamheid en ongehoorsaamheid van die verbondelinge (p.15,16,36,37) en nie in God se uitverkiesende genade in Christus nie; glo dat die mense se ontrou die trou van God tot niet kan maak (p.16,37); maak ‘n skeiding (en nie ‘n onderskeiding nie) tussen uitverkiesing en verbond, deur die uitverkiesing weg te steek onder die ‘nie-geopenbaarde dinge’ (p.16,38); neem die troos van die doop van gelowiges weg deur dit te stel dat die doop slegs die ‘objektiewe belofte’ verseël (p.22), en nie die geregtigheid wat deur die geloof is nie; hy maak van die geloof ‘n voorwaarde om regverdig te word, en sien dit nie as ‘n gawe en kenmerk van die verbond nie (p.30); hy sien die vertrekpunt van die verbond nie in “die besluit van die uitverkiesing en verwerping wat in die Woord van God geopenbaar is” (DL, 1.6; 2.8) nie, en plaas dit dus by implikasie in die mens se handelinge (p.31,32). Laasgenoemde word veral bevestig deur Postma se gebruik van (arminiaanse ?) voorbeelde om die aanneem van die verbondsbeloftes te probeer verduidelik: “As ek jou R10 skenk, het jy dit nog nie. Dit word joune, as jy jou hand uitsteek en dit neem en in jou sak sit !” (p.14; sien ook p.22). Of Postma dit besef het of nie, het hy geleer dat ‘n mens a) of God se reddende genade in Christus kan verwerp, of b) Christus se bloed was nie genoegsaam vir die ‘ongehoorsaamheid’ van die bondeling wat nie in gehoorsaamheid geantwoord het op God se eise nie (p.39) ! As almal op dieselfde wyse deel aan die genadeverbond (p.37), hoekom gaan sekeres dan verlore ? Het Christus nie ook vir hul sonde van ‘verbondsongehoorsaamheid’ gesterwe nie ? Dit beteken die verskil moet in die mens lê en nie by God wat barmhartig is nie (Rom.9:16, 18).
Postma se standpunt – en die kondisionele oftewel voorwaardelike verbondsidee met al sy konstruksies – neem alle troos en hoop van die gelowige weg, omdat die beklemtoning en fokus nie op Christus en al sy weldade is nie, maar op die sondige mens en sy vermoëns, soos Postma dit ook stel, dat met sy vertrekpunt in die voorwaardelike verbond: “dit beklemtoon dat die verantwoordelike geloofsreaksie van die kinders op die gepredikte verbondsbelofte deel gee aan die heil.” (p.38). Teenoor hierdie mensgesentreerde kontrakbeskouing bely ons DL 2.8 as ons troos, wat die noue band en onderskeid tussen uitverkiesing en verbond volgens die Skrif netjies vashou en uiteensit: “Dit was immers die volkome vrye raadsbesluit, genadige wil en voorneme van God die Vader dat die lewendmakende en saligmakende krag van die uiters kosbare dood van sy Seun al die uitverkorenes tot voordeel sal strek. So het God slegs aan die uitverkorenes die regverdigende geloof geskenk om hulle daardeur onfeilbaar salig te maak. Dit wil sê: Dit was die wil van God dat Christus deur die bloed van die kruis—waarmee Hy die nuwe verbond bevestig het—uit elke stam, volk, geslag en taal hulle en hulle alleen kragdadiglik sal verlos wat van ewigheid af tot die saligheid uitverkies en deur die Vader aan Hom gegee is. Ook was dit die wil van God dat Christus aan hulle geloof sal gee wat Hy, soos ook die ander saligmakende gawes van die Heilige Gees, deur sy dood vir hulle verwerf het. Verder dat Hy hulle van al hulle sondes—sowel die erfsonde as die werklike sonde wat na en voor die geloof begaan is—deur sy bloed sal reinig. Ten slotte dat Hy hulle tot die einde toe getrou sal bewaar en uiteindelik sonder enige vlek of rimpel in heerlikheid by Hom sal neem.” Sien ook die res van dr. de Klerk se rede as ‘n weerlegging van die voorwaardelike verbondsidee.
[7] Daarom kan saamgestem word met Bavinck se ‘samenhang tussen verbond en uitverkiezing’, nl.: “dat God de uitverkiezing uitvoert in de weg van het verbond, maar ook dat het verbond de weg beschrijft waarlangs de uitverkorenen tot hun bestemming worden geleid. ‘Verkiezing en verbond zijn daarom niet te onderscheiden als een engere en ruimere kring, want zij omvatten beide dezelfde personen.” (J. Van Genderen, Verbond en Uitverkiezing, Kampen: Kok, 1992: 25).
[8] Sien DL 3/4:15.
[9] Ek is nie so seker dat die verbond by Sinai bloot uitwendige ‘nasionaliteit’ bevestig het nie ? Die wet word in Ex.20 juis ingelei met die woorde van bevryding/verlossing: “Ek is die HERE jou God wat jou uit Egipteland, uit die slawehuis, bevry het …”
[10] Volgens my kennis moet ‘Greydanus’ gespel word as ‘Greijdanus’, maar ek laat dit so volgens die oorspronklike bron.
[11] “Die Doop beseël die wedergeboorte, waardeur die Kerk geestelik ontstaan.” (Prof. WJ Snyman, in PC Snyman (red.), Nuwe en Ou Dinge, Potchefstroom: Pro Rege, 1977: 32).
[12] NGB artikel 33 wys daarop dat die sakramente nie net die ‘beloftes aan ons … beseël’ nie, maar dit is ook ‘tekens van sy goedheid en genade teenoor ons … en om ons te voed en in stand te hou.” Dan word daar duidelik ook bely dat dit ons wys op “wat Hy inwendig in ons hart doen. So bekragtig Hy in ons die heil wat Hy aan ons meedeel. Dit is immers sigbare tekens en seëls van ’n inwendige en onsigbare saak, en deur middel daarvan werk God in ons deur die krag van die Heilige Gees. Die tekens is dus nie sonder sin en sonder inhoud om ons te bedrieg of te mislei nie; hulle waarheid is juis geleë in Jesus Christus, sonder wie hulle geheel en al betekenisloos sou wees.”
[13] Ek is van mening dat in die werksverbond - ek verkies die term skeppingsverbond – dit nie gegaan het oor ‘verdienste’ nie, maar dat uit genade langs die weg van gehoorsaamheid/werke die heil ontvang is. In die genadeverbond word die heil verkry langs die weg van die geloof, as instrument en gawe (sien NGB artikel 22).
[14] “Het geloof is geen voorwaarde. Het is wel heilsnoodzakelijk, omdat het zelf tot het heil behoort.” (J. van Genderen & W.H. Velema, Beknopte Gereformeerde Dogmatiek, Kampen: Kok. 1992: 565)
[15] Die vashou aan die leer van die uitverkiesing en verwerping volgens die geopenbaarde Woord asook die onvoorwaardelike genadeverbond in Christus, bevestig en handhaaf ‘n gesonde sending en evangelisasie ywer om die Woord aan almal te verkondig met ‘n oproep tot geloof en bekering (sien DL 1.3).